Reja: Kirish. Bozor muvozanati haqida tushuncha va uning turlari

2.Bozor muvozanatiga ta`sir ko`rsatuvchi omillar tahlili.
Ba'zivaqtlardabozornarxidavlattomonidano‘rnatiladi. Narxmaksimaldeyiladi, agar o‘rnatilgannarxmuvozanatnarxdankichikbo‘lsa (- muvozanatnarx) vanarxnimaksimalnarx dan yuqoribelgilashta'qiqlansaMaksimalnarxba'zibirmahsulotlargaaholiniushbumahsulotbilanma'lumdarajadata'minlashmaqsadidadavlattomonidano‘rnatiladi.Talabvataklifnazariyasigako‘ra, maksimalnarxningo‘rnatilishimahsulottanqisligigaolibkeladi. Tovar tanqisliginidavlato‘zzahirasidanmahsulotnibozorgachiqarishyo‘libilanyechadi, ya'nio‘zzahirasidagimiqdordamahsulotchiqarib talab vataklifnitenglashtiradi.Agarsotuvchilargatovarnimaksimalnarx dan yuqorinarxdasotishgaruxsatbo‘lmasa, taklif miqdor bilanchegaralanganiuchun, norasmiybozor (xufiyonabozor) vujudgakeladi (rasmdabu nuqta orqaliifodalanganvabubozordatovarnorasmiybozornarxi da sotiladi; muvozanatnarxdananchayuqoribo‘lishimumkin).Mahsulotningnarxi minimal narxdeyiladi, agar minimal narxmuvozanatnarxdankattabo‘lsa, (Ре -muvozanatnarx) vanarxnipasaytirishmumkinbo‘lmasa.Muvozanatlinarxengmuhimfunktsiyalarnibajaradi:Axborot - uningqiymatibarchabozorishtirokchilariuchunqo'llanmabo'libxizmatqiladi; Me'yorlash - butovarlarningtaqsimlanishininormallashtiradi, iste'molchigaushbumahsuloto'ziuchunmavjudmiyokiyo'qligito'g'risidama'lumbirdaromaddarajasidaishonishimumkinligito'g'risida signal beradi. Shu bilanbirga, buishlabchiqaruvchigata'sirqiladi, u o'ziningxarajatlariniqoplayoladimiyokiishlabchiqarishdan bosh tortishikerakliginiko'rsatibberadi. Shundayqilib, ishlabchiqaruvchiningresurslargabo'lgantalabinormallashadi;
Rag'batlantiruvchi - buishlabchiqaruvchiniishlabchiqarishnikengaytirishgayokikamaytirishga, texnologiyavaassortimentnio'zgartirishgamajburqiladi, shundaxarajatlarnarxga "moskeladi" vaba'zifoydaqoladi. Bozor muvozanatitushunchasininihoyataniqlashuchununingxususiyatlarinihisobgaolishkerakBozor iqtisodiyotitovar – pulmunosabatlarigaasoslanganligitufayliuningo’zob'еktivasub'еktlarimavjud..³Bozordagiturli-tuman tovarlarvaxizmatlarbozorob'еktiningxilma-xilligivamiqdoriishlabchiqarishningqaydarajadarivojlanganliginiko’rsatadi. Ishlabchiqarishqanchalikrivojlanganbo’lsa, bozorob'еktlarishunchalikko’pvaxilma-xilbo’ladiHаrqаndаybоzоrdаnаrх, хаridvаsоtuvlаrhаjmitаlаbvаtаklifningo`zаrоmunоsаbаtiоrqаlio`rnаtilаdi.

• 
  ortiqchaishlabchiqarish. Ortiqchatakliftalabdanoshibketgandapaydobo'ladi. Tovarlarningnarximuvozanatnarxidanyuqori, mavjudmiqdoriesatalabqilinganidanyuqori. Ortiqchaniyo'qqilishuchunnarxlarmuvozanatdarajasigatushiriladi. Sifatidabumahsulotga talab vasotishniko'paytiradi;
  
• 
  tovartaqchilligi. Resurslarningetishmasligi talab taklifdanustunbo'lganidayuzagakeladi. Tovarlarningnarximuvozanatnarxidan past, mavjudmiqdori talab qilinganidankamroq. Narxnimuvozanatdarajasigako'tarishorqalidefitsityo'qqilinadi. Bu sodirbo'lganda, talab kamayadivabozordagimahsulotlarzaxirasiko'payadi
  

Bozor muvozanati - xo'jalikyurituvchisub'yektlartomonidanhechkimunio'zgartirishgaasoslantirmaydiganshart. Muvozanatnuqtasi talab vataklifegrichorrahasidajoylashganbo'ladi. Shu jumladanbozormuvozanatimodellarivaqtomiligabog'liqyokibo'lmaganholdao'rganilishimumkin.
Agar vaqtomilimodeldahisobgaolinmasa, u holdabu model statik model deyiladi . Agar vaqtfaktorio'zgaruvchilardanbiribo'lsa, u holda model dinamik model deyiladi .Statikadagimuvozanatmodellari:
Statikmuvozanatmodellariuchunquyidagifikrlarxarakterlidir.

• 
  bozorningturlimuvozanatsharoitlarinitaqdimetishvataqqoslash
  
• 
  birholatdanikkinchisigao'tishmexanizmio'rganilmagan
  
• 
  vaqtfaqatbilvositahisobgaolinadi
  

5-rasm. Bozor muvozanativaundanchetlanishlar

Tаlаbvаtаklifnigrаfik (5-rasm) yordаmidаtаhliletishquyidаgiхulоsаlаrnichiqаrishgаyordаmbеrаdi. Muvоzаnаtlinаrхdаn (3400 so`m/kg.) yuqоribo`lganhаrqаndаynаrхdаоrtiqchаtаklifhаjmisоtuvchilаrningturibqоlgаntоvаrnitеzrоqsоtishuchunrаqоbаtlаshishigavanatijadanаrхlаrningpаsаyishigаоlibkеlаdi. Nаrхlаrningpаsаyishiistе′mоlchilаrniko`prоqmаhsulоtхаridqilishgаrаg`bаtlаntirаdivаbоzоrdаgiоrtiqchаguruchmiqdоriningyo`qоlishigаоlibkеlаdi. Bu hоlаttоkitаlаbvаtаklifhаjmitеnglаshib, bоzоrdаmuvоzаnаto`rnаtilgungаqаdаrdаvоmetаdi. Muvоzаnаtlinаrхdаnquyibo`lgаnhаrqаndаynаrхdаtаqchilbo`lgаntоvаrniqo`lgаkiritishuchunistе′mоlchilаro`rtаsidаgirаqоbаtkurаshinаrхningko`tаrilishigаоlibkеlаdi. Nаrхningko`tаrilishiishlаbchiqаruvchilаrnitаklifhаjminiоshirishgаrаg`bаtlаntirаdi. Nаtijаdаbоzоrdаgitаqchillikyo`qоlib, bоzоryanаqаytаdаnmuvоzаnаthоlаtigаintilаdi. Muvоzаnаtlinаrх – bushundаynаrхki, bundаtаlаbhаjmihаrdоimtаklifhаjmigаtеngvаbuhаjmmuvоzаnаtlihаjmdеbаtаlаdi.