Reja: Kirish G’aznachilik tushunchasi

2. G’aznachilik mohiyati va funksiyalari

Bugungi kunda davlat budjetida mablag‘lardan samarali va maqsadli foydalanishda g‘aznachilik tizim i joriy qilindi. G ‘aznachilik tizim i yordam ida dastlabki. joriy va yakuniy nazorat jarayonini takomillashtirish bo‘yicha katta o ‘zgarishlar amalga oshirildi. G‘aznachilik organlarining maqsadi - budjet tashkilotlarini uzluksiz moliyalashtirib borish, budjetdan m ablag‘ oluvchilar tom onidan ajratilgan resurslarni m e’yoriy hujjatlar talablaridan kehb chiqib, budjet tashkilotlariga yetkazish va ulam ing topshirig‘iga asosan g‘aznachilik ope- ratsiyalarini yurgizishdan iborat.
O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta ’kidlaganlaridek, «Iqtisodiyotning o ‘sish sur’atlarini ta'm inlagan ham da moliyaviy barqarorlikka erishgan islohotlar hozirgi davrda davlat moliyasi va ayniqsa, budjet tizimi barqarorligini mustahkamlashda m uhim strategik vazifa hisoblanadi».
Bugungi kunda 0 ‘zbekiston Respublikasi dunyo m am lakatlari to ‘plagan tajribaning ijobiy tom onlarini o ‘zlashtirish asosida o ‘zining milliy taraqqiyot m odelini jahon jam oatchiligiga havola etdi. Shuning uchun ham davlat moliyasini boshqarish borasida xorijiy davlatlar, shuningdek, M D H davlatlarida olib borilgan ishlarni o ‘rganish va g‘aznachilik bo‘yicha ular to ‘plagan ijobiy tajribalam i m am lakatim izda qo‘llash, albatta, budjet ijrosini zamonaviylashtirish foydadan xoli bo‘lmaydi.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan davlatlarda davlat budjeti ijrosini boshqarish asosan, g‘aznachilik tizimi orqali amalga oshiriladi. Davlat budjeti ijrosining yangi mexanizm ini amaliyotga kiritish respublikamizdagi bugungi kunda budjet islohotlarining yirik yo‘nalishlaridan biri desak xato boim aydi, chunki davlat moliyasini samarali boshqarish zaruriyati budjet darom adlarini to ‘liq va o ‘z vaqtida to ‘plash ham da budjet m ablaglaridan to ‘g‘ri foydalanish uchun budjet xarajatlarining nazoratini kuchaytirishni talab etadi.
Mamlakatimizda dem okratik islohotlarni yanada ch u ­ qurlashtirish va fuqarolik jam iyatini rivojlantirish davrida 0 ‘zbekiston Respublikasi budjet tizimidagi o'tkazilayotgan tub islohotlar mohiyati moliya tizim ida davlat budjeti ijrosini takomillashtirish va g‘aznachilik tizim ini joriy etish hisoblanadi. Bundan asosiy maqsad — budjet m ablaglarini samarali boshqarish, budjet m ablaglarining moliyaviy nazoratni kuchaytirish va barcha budjet tashkilotlarining xarajatlarini boshqarishda g‘aznachilik faoliyatini amalga kiritishdir.
Davlat budjetining kassali ijrosida g‘aznachilik tizimining bank tizim idan farqi shundaki, avvalo, budjet ijrosi jarayonida g‘aznachilik ikki oqimdagi pul m ablaglarini to ‘playdi. D arom adlar va xarajatlar bir hisob raqam dan qilinadi, bunday tartib mavjud mablaglar bilan moliyalashtirish jarayonini tezlashtirishga im kon beradi.
Budjetning kassali ijrosi, deganda har bir budjetning darom adlari m azkur budjetni ijro etuvchi tegishli kassada jam - g‘arilishi tushuniladi. Shuningdek, ushbu budjetdan mablag‘ bilan ta’m inlanuvchi barcha tashkilotlarga pul m ablag‘lari ushbu kassa orqali beriladi. Budjet ijrosi shunday jarayonki, u moliya yili m obaynida to‘liq va o‘z vaqtida, har bir manba bo‘yicha darom adlar tushishini, shuningdek, korxona va tashkilotlarni tasdiqlangan budjet xarajatlari smetasi chegarasida moliyalashtirilishini ta ’minlaydi. Davlat budjeti g‘azna ijrosi kassa birligi, budjet tashkilotlarini moliyalashtirish hisobini yuritish, budjet tiniqligi, budjet majburiyatlari limiti, shartnom alarni ro‘yxatga olish kabi tamoyillarga asoslanadi. Budjet mablag‘larini taqsimlovchilari, taqdim qilingan mahsulotlar, bajarilgan ishlar, ko‘rsatilgan xizm atlar uchun hisobkitobni amalga oshiruvchilar — budjetdan mablag1 oluvchilardir yoki budjet tashkilotlaridir. Davlat budjeti ijrosi budjet jarayonidagi asosiy bosqichlardan biri hisoblanadiki, g‘aznachilikda belgilangan istiqbol ko‘rsatkichlari, tasdiqlangan rejalar va ishlab chiqilgan dasturlarning amaliyotdagi ijrosi qattiq nazorat qilinadi.
Budjetning ijrosi - budjetning barcha darom adlarini to ‘- liq va o ‘z vaqtida tushishini ham da barcha rejalashtirilgan budjet xarajatlarini moliyalashtirish ta'm inlanishini ko‘zda tutadi. Budjetning darom ad qismini ijro etish yuridik va jismoniy shaxslardan soliq va soliqsiz to ‘lovlar undirish hisobiga amalga oshiriladi. Bunda yuridik va jism oniy shaxslar tegishli to ‘lovlarni qonunda belgilangan m uddatlar va tartibda m ustaqil ravishda hisoblaydi va budjetga to ‘laydi. Budjetning kassali ijrosi, deganda har bir budjetning darom adlari mazkur budjetni ijro etuvchi tegishli kassada jam g‘arilishi tushuniladi. Shuningdek, ushbu budjetdan mablag4 bilan ta’minlanuvchi barcha tashkilotlarga pul m ablag‘lari ushbu kassa orqali beriladi.
Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, budjetning kassali ijrosi, aralash, g‘aznachilik va bank usuli bilan amalga oshiriladi.
Budjetning ijrosi bank tizim ida m am lakatning markaziy banki orqali amalga oshiriladi. G‘aznachilik tizim ida davlat g‘aznasi darom adlarni qabul qiladi, xarajatlam i amalga oshiradi va qolgan mablag‘lar uning maxsus hisob raqam ida qoladi.