Reja: kirish. Ishning umumiy tavsifi

Yozuv taxtasiga kutilgan fikrni ifodalovchi gap chizmasini berish, ba’zan unga tayanch so‘zlarni kiritish: kim? qayerdan? chiroyli qizil nima? nima qildi? kabi. Bu o'quvchilarga gaplarni to‘g‘ri tuzishlarida yordam beradi, qolaversa, ma’lum qoidalarga oid so‘zlarni qo‘llashga ham undaydi.
Gaplar tuzishga yordam maqsadida ba’zan alohida so‘zlar yozilgan tarqatma manbalar berish. Bolalar reja bandiga javob beruvchi bir yoki ikkita gap hosil qiluvchi rejaga tarqatma manbalarni kerakli holda joylashtiradilar.
Agarda fikrni sodda gaplar bilan ifodalash qiyin bo‘lsa, qo‘shma gapning bir qismini yozuv taxtasiga yozib qo‘yish. (.. .kuni edi, shuning uchun..). Ikkinchi chorakda 3-sinf o‘quvchilarida bayonda ko‘p uchraydigan «shuning uchun» bog‘lovchisi oldidan vergul qo‘yish ko‘nikmasini hosil qilish lozim.
Uchinchi sinfda bayon ustida ishlash o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirishni ko‘zda tutadi. Bu ish ikki ko‘rinishda bo‘ladi:
Matnda qatnashuvchilarning turli nomlanishini kuzatish, qaysi so‘z matnda aynan o‘z o‘rnida ekanligini aniqlash.
Bu ishni yoiga qo‘yish uchun matnni tahlil qilish paytida o‘quvchilar bulardan qayta hikoyalashda, ba’zan yozma ish vaqtida foydalanishlari uchun yozuv taxtasiga ular o‘rnini bosa oladigan qator so‘zlarni yozib qo‘yish kcrak.
Almashtirish yo‘li bilan turg‘un birikmalarni tushuntirish.
Ikki bo'la к qildi, ko'p urindi, hech qanday kuch kabi matndan olingan iboralar ustida bayon yozishdan oldin imloga oid tayyorgarlik ko‘rish zarur. Bu tayyorgarlik qisman ona tili darslarida bajariladi. 0‘qituvchi bayonni bayon matniga xos imlo xususiyatiga taalluqli mavzu o‘tilgach
yozdirishi kerak. Bayon matnidagi yangi sp‘zlarning yozilishini darslardagi mashqqa kiritish mumkin.
Bayondagi xatolarning oldini olish mashqlari xuddi ikkinchi sinfdagidek o‘tkaziladi. Reja savollarida uchraydigan qiyin so‘zlar esga solinadi. 0‘quvchilarni sarlavha, reja mazmunini anglab olishga odatlantirish lozim. Ma’lumot uchun so‘zni chegaralangan miqdorda berish kerak. Hammasidan ham ularni reja savollari bilan yonma-yon joylashtirish yoki reja ostiga alohida ro‘yx.at qilib, 3-4 so‘z kiritish mumkin. Matnni ko‘rish orqali qabul qilish uchinchi sinfda imloga tayyorlanish uchun qiyinchilik tug‘diradi, chunki matn yozuv taxtasiga yozish uchun kattalik qiladi. Shunga qaramay, qiyin so'zlarni imloviy tahlil qilish uchun matndan katta bo‘lmagan bir parchani yozuv taxtasiga yozish mumkin. Xatolarning oldini olishga oid ish tugagach, yozuv taxtasidagi yozuv o‘chiriladi. Ba’zan bayonda xatoga yo‘l qo‘ygandan ko‘ra, o‘quvchiga yozuv taxtasidagini ko‘chirib olishga ruxsat bergan ma’qul. Bu juda kam uchraydigan holdir. Fikrimiz ko‘proq ko‘chirma gaplarga taalluqli. Masalan, «Kel bo‘talog‘im. Olani qashlab tur!», - dedi buvisi. Gap ishtirokchilarning harakatlarini tushuntiradi. 0‘quvchilar qachonki ko‘chirma gap mazmunini o‘zlashtirma gap shaklida bermoqchi bo‘lsalar, ular nutqda palapartishlikka yo‘l qo‘yadilar, tinish belgilarini o‘z o‘rnida ishlata bilmaydilar. Shuning uchun ular yozuv taxtasidagi matndan foydalansalar, to‘g‘ri va savodli yozishga erishadilar.
Uchinchi sinf o‘quvchilarining bayonlarini tekshirganda o‘qituvchi barcha imlo xatolarini tuzatishi shart emas, balki diktant va boshqa nazorat ishlaridagi xatolarni ko‘rsatishda qo‘llangan usullardan foydalanishi ham mumkin.
Uchinchi sinfda bayonlar muhokamasiga maxsus dars ajratmay, navbatdagi ona tili darsida bayon matnining mazmunini yoritishda va gaplarni tuzishda yo‘l qo‘yilgan xatolarni tuzatish ishiga 12-15 daqiqa vaqt ajratish kifoya qiladi. 0‘quvchilarning bayonda yo‘l qo‘yadigan xatolari ustidagi ishni shunday rejalashtirish kerak-ki, bu ona tili darsida navbatdagi grammatik imloviy mashqlar bilan qo‘shilib ketsinj
0‘yin mashg‘ulotlari ta’lim jarayonida o‘quvchilaming egallan- gan bilim, ko‘nikma va malakalariga tayanadi va shundagina o‘quvchilar o‘yinning samarali yechimlarini topa biladilar, o‘zlari va atrofdagilarga talabchanlik namoyon qiladilar.