Reja Kirish Nazariy qism

Mavzuning dolzarbligi. Odatda organik deb ataladigan uglerod birikmalari orasida, ular aytganidek, "hammaning og'zida" bo'lgan mashhurlari bor. Masalan, glyukoza, etil spirti yoki plastmassa. Aldegidlar bu jihatdan omadli emas. Ular faqat tor mutaxassislarga va hatto universitetga kirish uchun kimyo fanini intensiv ravishda o'rganayotgan o'rta maktab o'quvchilariga ma'lum. Darhaqiqat, kimyoviy xossalarini ko'rib chiqadigan bunday birikmalar (masalan, asetaldegid) sanoat ishlab chiqarishida ham, kundalik hayotda ham keng qo'llaniladi.
Uglevodlar uglerod, vodorod va kisloroddan tashkil topgan biologik molekulalar boʻlib, ular bitta suv molekulasiga (H₂O) qariyb bir uglerod atominisbatida boʻladi. Bu tarkib uglevodlarga ularning nomini bergan: ular uglerod (carbo-) va suv (-hydrate)dan tashkil topgan.
Uglevodlar (shakarlar, glitsidlar, carbohydrate) — tabiiy birikmalarning keng tarqalgan sinfi bo’lib, oqsillar va yogʻlar bilan bir qatorda odam, jonivorlar va oʻsimliklar organizmi hayot faoliyati uchun zarur boʻlgan keng tarqalgan organik birikmalar guruhi. Organizmda moddalar almashinuvi natijasida hosil boʻladigan energiya manbalaridan biri. Xossalariga koʻra, oksialdegidlar va oksiketonlarga yaqin turadi. Uglevodlar asosiy qismining umumiy formulasi C_nH_2nO_n yoki C_n(H₂O)_n boʻlib, monosaxaridlardan glyukoza (fruktoza) C₆H₁₂O₆ yoki disaxaridlardan saxaroza C₁₂H₂₂O₁₁ ularga misol boʻla oladi. Oʻsimliklar qattiq moddasi massasining 80% ga yaqini, jonivorlar quruq massasining 2% ga yaqini uglevodga toʻgʻri keladi.Oʻsimliklar uglevodni anorganik moddalar — karbonat angidrid (СO₂) bilan suvdan sintez qiladi.Tirik organizmda uglevod biologik jarayonlarda energiya manbai, organizm uchun boshqa oraliq yoki oxirgi metabolitlar sintezida xom ashyo rolini o'ynaydi. Hozirgi tarkibida uglerod, vodorod va kisloroddan tashqari azot, oltingugurt yoki fosfor bo'lgan birikmalar ham uglevod qatoriga kiritiladi.
Uglevodlar kimyosi rivojlanishi bilan tarkibi bunday umumiy formulaga javob bermaydigan, ammo xossalari uglevodlarning xossalariga o’xshash boʻlgan moddalar (Masalan, C₅H₁₀O₄- dezoksiriboza) hamda tarkibi umumiy formulaga javob beradigan, ammo xossalar, uglevodlarnikiga oʻxshamaydigan birikmalar (masalan, olti atomli tabbiy spirt inozit C₆H₁₂O₆) borligi aniqlanadi.
Uglevod zanjirlari turli uzunlikda boʻladi va biologik jihatdan muhim sanalgan bu uglevodlar quyidagi uchta kategoriyaga boʻlinadi: monosaxaridlar, disaxaridlar va polisaxaridlar.
O’simlik organizmida esa fotosintez reaksiyasi natijasida sintez bo’ladi: