Reja: koordinatsion xarakat kobiliyatlariga umumiy tushunchA

Koordinatsion xarakat kobiliyatlarini tarbiyalash metodikasi

Reja:
1. KOORDINATSION XARAKAT KOBILIYaTLARIGA UMUMIY TUShUNChA

2. MAKSAD VA VAZIFALARI.
3. KOORDINATSION KOBILIYaTLARINI TARBIYaLASh VOSITALARI
4. KOORDINATSION KOBILIYaTLARINI TARBIYaLASh METODIKASI
5. KOORDINATSION KOBILIYaTLARINI TARBIYaLASh METODLARI

KOORDINATSION ЌARAKAT KOBILIYaTLARINI TARBIYaLASh METODIKASI

Yangi ќarakat faoliyatlariga urgatish va takomillashtirish jarayonida ta’sir etuvchi kobiliyatlar tuђrisida fikrlasharkanmiz, avvalam bor anchadan beri chakkonlik ќakida gapirib kelganmiz. Tuђri, ќozirgacha bu fikr davom etib kelmokda va chukur urganilgani yuk. Lekin, oxirgi yillar adabiyotlarida, taxminan 90-yillarda, bu tushunchani kuprok Koordinatsion kobiliyatlari” bilan boђlashmokdalar, chunki:
birinchidan , yangi ќarakat faoliyatlarini bajarishda va tuzilishida ќar bir xarakatning bir-biriga moslashtirishga karatilgan kobiliyati mavjud.
Ikkinchidan, ќarakat faoliyatini tusatdan uzgartirgan sharoit talablariga muvofik ravishda tez kayta kurish kobiliyati sifatida karash mumkin.
Koordinatsion kobiliyatning bu ikkala tomoni bir biri bilan chambarchas boђlik va uzining maxsus xususiyatlariga ega. Bular turli ќarakat vazifalarini yechishda va ќar xil koordinatsion kiyinchiliklarni yengishda vujudga keladi. Albatta bu koordinatsion kiyinchiliklar va ularni yengish ќar xil buladi.
Masalan, gimnastika bilan shuђullanuvchilar eng murakkab gimnastik koordinatsion kombinatsiyalarni oson va muvaffakiyatli bajaradilar. Lekin, kupincha sharoit, atrof-muќit uzgarishi bilan boђlik bulmagan xarakatlarni tez uzlashtira ololmaydilar.
Majmua ќolda bajariladigan bu koordinatsion ќarakatlar kobiliyatini bir ulcham bilan baќolab bulmaydi. Baќolashda ќar xil tashki kursatkichlar ќisobga olinadi. Bularning ichida nisbatan asosiylari bu:
a) ќarakat faoliyatlarining yangi shaklini urganishga sarflangan vakt. Murakkab vaktlarni uzlashtirishga sarflangan vakt kancha kam bulsa, shuncha bir xil sharoitda uning koordinatsion xarakat kobiliyatlarining rivojlanganligi yukori buladi.
Shular katori faoliyatning,
b) koordinatsion murakkabligi ќam ќisobga olinadi.
v) xarakatlarning anikligi bir-biridan fark kiladi, ya’ni murakkabligi shakllari, mazmuni bilan, chunki ќar bir xarakatda uziga xos koordinatsion kobiliyatlari, talablari bor. Ular shu kobiliyatlarning ulchamlaridir, ya’ni:
a) xarakat faoliyatining koordinatsion murakkabligi;
b) xarakatning anikligi;
v) xarakatlarni uzlashtirib olishga sarflangan vaktdir.
Demak, koordinatsion kobiliyatlari - bu baќolash uchun yagona kriteriyga ega bulmagan murakkab majmua sifatdir.
Koordinatsion kobiliyatlari - bu inson uz ќarakati faoliyatida tusatdan uzgaruvchi sharoit talablariga muvofik ravishda yangi ќarakatlarni tezda egallash va tezda kayta kura olish kobiliyatidir.
Ќayotda va umuman jismoniy tarbiyada uchratiladigan ќarakatlarni shartli ravishda 2 guruќga bulish mumkin:

1. 
   Nisbatan stereotip ќarakatlar - yengil atletika yulkasida yugurish, uloktirish va sakrashlar, gimnastika mashklari, tennis.
   
2. 
   Nostereotip xarakatlar - sport uyinlaridagi ќarakatlar, yakkama-yakka olishuvdagi, slalomdagi, krossdagi ќarakatlar.
   

Stereotip xarakatlaridagi aniklik, jumladan, kishi bu xarakatlarni bajarishni kanchalik uzok urganganligiga boђlik. Agar inson uzi uchun yangi ќarakatlarni uzgargan sharoit talablariga muvofik ravishda tez uzgartira bilishlari kishining xarakatini maksadga muvofik kayta kurish uchun sarflangan vakti bilan ifodalaydi.
Psixologik nuktai nazardan koordinatsion kobiliyatlar xususiy ќarakatlarni uzlashtirish va atrof-muќitning tulikligini: initsiativasiga boђlikdir. Koordinatsion kobiliyat tezkorlik va murakkab reaksiyalarning anikligi bilan chambarchas boђlikdir.
Koordinatsion xarakat kobiliyatlarini tarbiyalashda kuyidagi vazifalar ќal etilishi lozim:

1. 
   Yangi ќarakat shakllarini bajarish kobiliyatlarini takomillashtirish xarakatlarni samaradorligini oshirishga karatilgan.
   
2. 
   Sharoit uzgarishiga binoan koordinatsion ќarakat shakllarini kayta kurish kobiliyatini takomillashtirish.
   
3. 
   Ќar xil charchashga olib keluvchi kiyinchiliklarga karshi koordinatsion ќarakat shakllarining mustaќkamligini oshirish (kooordinatsion chidamliligini takomillashtirish).
   

Yukorida kayd etilgan vazifalar sezgi funksiyalarini, xarakatlarning anikligini va taxlilini, ќarakat tajribalarini muntazam bajarishini va boshkalarni mustaќkamlashga va takomillashtirishga yunaltirilgandir.