Режа: кристалларнинг чекловчи хусусиятлари. Кристалл панжараси. Кристалларнинг мухим хусусиятлари. Кристалл сузи


Download 1.2 Mb.
bet1/2
Sana28.01.2023
Hajmi1.2 Mb.
#1134867
  1   2
Bog'liq
1543678344 73017


Кристаллар хакида тушунча
Режа:
1 Кристалларнинг чекловчи хусусиятлари.
2 Кристалл панжараси.
3 Кристалларнинг мухим хусусиятлари.

Кристалл сузи грекча “кристаллос” сузидан олинган булиб, “муз” деган маънони билдиради. Кристалларни кристаллогрфия фани ургатади. Кристалл куп ёкли геометрик шаклдаги каттик жисм булиб, унинг таркибини (ион, атом, молекулалар) заррачалар ташкил этади. Бу заррачалар маълум конуниятга биноан кристалл панжарасининг тугунчаларида тартибли жойлашган булади. Шуларга асосланганда кристалл маълум кулай химик ва физик шароитда хосил булган геометрик шаклдаги каттик жисм.
Кристалл тузилишидаги жисмларга: галий, пирит, куб шаклдаги флюоритлар киради. Тог жисмлари орасида учрайдиган табиий химиявий моддалар - минералларнинг 98% и кристалл тузилишига эга, колган 2% и аморф холидадир. Аморф сузи грекча булиб, шаклсиз деган маънони билдиради. Табиятда учрайдиган аморф моддаларга : опал, халцедон мисол була олади.
Кристаллларнинг хили жуда куп. Табиятда учрайдиган кристалларнинг бир группаси оддий, иккинчиси мураккаб шаклда булади.
Кристалларнинг ташки шакллари 3 хил чекловчи элементлардан : ёклар, кирралар, учлардан иборат. Кристални чегараловчи текис юзалар кристалларниниг ёклари деб аталади. Кристалл ёкларининг узаро кесишишидан хосил булган чизиккристалнинг кирраси хисобланади. Кристалл орасидаги бурчак кристалнинг учи деб юритилади.Ёкларнинг шакллари хилма хил булиб, куйидаги типларга булинади:




Тригон — тенг томонли учбурчак (а), дельта—икки ёни тенг учбурчак (б), скалена — томонлари тенг булмаган уч­бурчак (в), тетрагон-квадрат (г) призматик ён — тугри бур­чак шаклида (д), ромб (е), ромбоид—кия бурчакли то­монлари тенг булмаган параллелограмм (ж), клинограм—параллел томонлари булмаган трапецоид (з), Пентагон — беш бурчакли (и), гексагон — олти бурчакли (к). Шу турли типдаги ёкларнинг комбинациясидан хар хил геометрик шаклдаги кристалла? пайдо булади. Масалан, тригонал ёкнинг турттасида тетраэдр шаклдаги кристалл хосил булади. Дельтанинг учтаси ва тригональ ёкнинг биттасидан тригонал пирамида киёфасидаги кристалл хосил булади.


Кристаллографияда ишлатиладиган юнонча илдизли терминлар бор, улардан мухимлари: моно—бпр, ди — икки, три — уч, тетра — турт, пента — беш, гекта —олти, окта — саккиз, дека — ун, додека — ун икки, эдра — ёк, гониа — бурчак, син — ухшаш, пинакос — тахта, клинэ — кия, поли — куп.
Табиатда учрайдиган кристалларнинг хилма-хил гео­метрик шаклда булиши уларнинг ички тузилишидаги кристалл панжарасининг шаклига борли^лигидир.

Кристалл панжара - табиятда учрайдиган кристалларнинг турли геометрик шаклларда булиши уларнинг кристалл панжарасининг ички тузилишидаги киёфага боглик. Кристалл панжараси деганда кристалл тартибини ташкил этишда катнашган заррачаларнинг тартибли холда маълум конуниятга асосан фазовий жойлашишини тушунамиз.


Кристалл панжарасининг тузилишида катнашган элементлар бор. Уларга кристалл панжарасининг : тугунчалар, тугунчалар катори, ва текис тури киради
Тугунчалар кристалл панжарасидаги хали атомларга ёки зарядланган атомлар(ион)га, ёки атомлар группаси (молекулалар)га тугри келадиган нукталаридир. Тугунчалар орасидаги масофа микроскоп улчамда булиб, ангстрем. А деб аталувчи бирлик билан улчанади. 1 ангстрем 1 сантиметрнинг юз миллион булагидан биридир 1А=10 –8 см..


Галитнинг кристалл панжараси






Тугунчалар катори деганда бир неча тугунчаларнинг бир тугри чизик буйлаб бир-бирига нисбатан маълум масофада терилган чизмасини тушунамиз. Тугунчалар ва тугунчалар каторини бир текис юзадаги мосламали уюшмаси кристалл панжарасининг текис тури дейилади.
Элементар катаклари деганда кристалл панжарасининг текис турларини узаро кесишишидан хосил булган параллелепипедлар йигиндисини тушунамиз.

Элементар катакнинг таянч унинг параметрларига боглик, яъни


“а, b”,”c” кесимларини улчамига ва улар орасидаги  ,,  бурчакларининг катта-кичиклигига боглик.
Кристалл моддаларнинг характерли хусусиятлари шундаки, уларни атомлари, ионлари ёки молекулалари маълум конуният асосида кристалл панжаравсининг тугунчакларида тартиб билан геометрик шаклда жойлашган булади. Кристалларнинг бу характерли хусусияти уларнинг бирон геометрик шаклда тасвирланишига сабабчидир. Шунинг учун кристалларннг ички тузилиши ташки киёфаси билан узвий равишда боглик булади.
Кристалларнинг яна бошка характерли хусусияти шунданки, улар кулай химик ва физик шароитда уз – узидан ёклар, кирралар, учлар хосил килиб, бирон геометрик шаклда булади.

Download 1.2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling