Reja: Kursning obyekti

Dialekt – Hozirgi umumhalq tilining ma’lum etnik guruhga mansub bo’lishi.

• Sheva –mahalliy dialektning fonetik, leksik, gramatik umumiylikka ega bo’lgan, bir yoki bir nechta qishloqni o’z ichiga oluvchi kichik bir qismi, guruhi. Dialekt va shevalar adabiy tilning shakllanishida ishtirok etadi, ammo adabiy tildan quyidagi belgilari bilan ajralib turadi:

A) adabiy til millatning barcha vakillari uchun umumiydir, dialekt va shevalar esa millat taribidagi etnik guruhlarning har biri uchun alohida-alohida bo’ladi, bir biridan leksik, fonetik, gramatik jihatdan farqlanadi; b) adabiy tilning yozma dhakli mavjud: u ma’lum me’yorlarga bo’ysundirilgan yozuv sistemasiga asoslanadi. Dialekt va shevalar uchun alohida adabiy-orfografik yozuv yo’q;

• A) adabiy til millatning barcha vakillari uchun umumiydir, dialekt va shevalar esa millat taribidagi etnik guruhlarning har biri uchun alohida-alohida bo’ladi, bir biridan leksik, fonetik, gramatik jihatdan farqlanadi; b) adabiy tilning yozma dhakli mavjud: u ma’lum me’yorlarga bo’ysundirilgan yozuv sistemasiga asoslanadi. Dialekt va shevalar uchun alohida adabiy-orfografik yozuv yo’q;

d) adabiy tilning qo’llanishi hududiy (territorial) jihatdan chegaralanmaydi, dialekt va shevalaring qo’llanishi esa bu jihatdan chegaralangandir; e) adabiy tilda davlat ishlari-xalq ta’limi, matbuot, radio-telvidiniya, ilm-fan, ma’muriy-idoraviy hujjatlashtirishlari olib boriladi; qonun, farmon, va qarorlar shu tilda e’lon qilinadi. Dialekt va shevalar bu funksiyada qo’llanmaydi.

• d) adabiy tilning qo’llanishi hududiy (territorial) jihatdan chegaralanmaydi, dialekt va shevalaring qo’llanishi esa bu jihatdan chegaralangandir; e) adabiy tilda davlat ishlari-xalq ta’limi, matbuot, radio-telvidiniya, ilm-fan, ma’muriy-idoraviy hujjatlashtirishlari olib boriladi; qonun, farmon, va qarorlar shu tilda e’lon qilinadi. Dialekt va shevalar bu funksiyada qo’llanmaydi.

Jargon va shevalar -

• Ma’lum ijtimoiy guruhlarga, masalan, o’g’rilarga, sportchilarga yoi talabalarga xizmat qiladiagan yasama til. Bunday “til” elementlari (jargonizm va argonizmlar)adabiy tilda ishlatilmaydi.