Reja: L tarixiy ma'lumotlar


Download 1.48 Mb.
bet2/2
Sana22.01.2023
Hajmi1.48 Mb.
#1108491
1   2

Tnı -9 ThZ


E to*plamda mahsu1011arni tasvirlash uchun ikkila P va S maxsus tugunlar kiritilgan, Bu erda KST modelining maxsus lugunlari P E E- %abab-oqibal"
V - Tn2 tarmoqlarda EFni tasvirlovch c-tııgunlar; Dl - maxsıılotlling Chap tomoniga mos keluvchi tugıın; 112 - maxsulütning o'ng tomoııiga mos keluvchi tugun; Mahsulotlling Chap va o'ng tomonlarini ajratish uchuıı EF kiritiladi va yozuvda birinch _İoyda P va S simvüllari turadi. S(DI, II) yo'zuv - VI tuguıı Dl ning qismi ekamligini anglatadi, P(DI, D2j yozuv esa - Dl nomli KST D2 nomli KST ning faollashivi udhun sabab bo'lishinin qayd etadi, Demak* Illiihsulotning batafsil ifodasi quyadagi ko'rııishni oladi:
T'nl 7'n2 ...S(DI,
211

KST modellari bazasida Dekl. mahsuliy programmalashtirish tili qurilgan. Prolog lilidan farqli ravishda Dekl. tilida shartli qism chap tomonda, oqibat esa o'ng tomonda yozîladî. Ikkala qismda ham EF lar to'plami bo'lishi mumkin.


M2- birjinslimas semantik tarmoqlar modeli 112]. Birjinslimas STIar CBST) belgilangan tugunlar va yoylardan iborat yo'naltirilgan grafdan iborat bo'ladi. Tarmoqning tugunlari faktlardan va ularning kombinatsiyalaridan iborat hodîsalarga mos keladî. Yoylar esa hodisalarnîng birgalîkdalîgi munosabati va xulosalash qoidalariga mos xulosada hodisalarni akslantirishni tasvirlaydi.
BST formal Shaklda quyidagi stnłktura bilan tavsiflanadi

bu yerda D-ixtiyoriy DI, , Dm to'plamlar majmui', T = {kl,k2, ke -tiplar to'plami; A- hodisalar to'plami; F- funksiyalar tolplami bollib, u tiplar bilan bo'g'liqlikni aniqlaydi hamda hodisalar va D to'plamlar majmuidagi bitta to'plam orasidagi munosabatni aks etliradi.• R — hodisalarning birgalikda bo'lishlik munosabatlari majmui.
M2 „model exspelt tizimlar uchun mo'ljallangan va exspert bilimlarini hosil qiluvchi SIMMER tizimiga asoslanadi. Bu tizim expert bilan o'zaroaloqa jarayonida BSTning turli holatlarida hodisalarning bajarilishini aniqlashga imkoniyat yaratadi.
M3• norvshan semantik tarmoqlar modeli 113, 141. Bu model obyektga yo'naltirilgan semantil tamoqlami qurish uchun molljallangan. Uning asosini KST bilan obyektga yo'naltirilgan yondashuvdan foydalanuvchi noravshan PROLOG tilining birlashtirilishi tashkil etadi. Tarmoqga noravshan axborotlarni, tugunlaro'zgaruvchllar, tugunlar-sintlar, tugunlar-obyekîlar va tugunlar-ekzemplyarlarni ishlovchi vositalar qo'shilgan. Predikatlar argumentlari STIarning tugunlari kabi izohlanadiș faktlar esa uning fragmentlari kabi tasvirlanadi. Qoidalar sinfiarga bog'langan bo'ladi,
Obyektga yo'naltirilgan STga noravshan axborotlarni îshlovchi vositlar kiritilgan, Buning uchun tarmoqlarda har bir EFga Ilj €[0•, 1] ko'rsatkich mos qo'yilgan bo'ladî. Bunda agar EF] ko'rînishda tasvirlangan fakt ElO,5', Il bo'lsa, u hołda fakt chin bo'ladi, agarda hi Ell); 0,51 bo'lsa, fakt yolg'on bo'ladi.
Tarmoqda ma'lumotlami va programmaning kodlarinin tavsifiash uchun FSNL (Fuzzy Semantic Network Language) yo'naltirlgan tili yaratilgan, Bu tildan SI masalalarini va umumprogrammalashiirîsh masalalarinî yechishda foydalanish mumkłn.
M4-predmet soha haqidagi bilimlarni tasvirlashning umumlashgan modeli [10, 15-181.
M4-modeIni yaratishda quyîdagi asosîy talablar hisobga olingan:

  • turli predmet sohalarga imkoniyatlarini ta'minlash;

  • tasvirlashning ko'rimliligi;

  • bilimlarni tasvirlashni qisqartirish va ularni boshqarishni taminlovchi modelning yuqori birjînsliligi;

  • ochiqlilik;

  • bilimlarning faolligini ifodalash uchun shartlarning mavjudligi;

21g

  • modelda kompozitsiy va dekompozitsya mexanizmlarining mavjudligiga asoslangan yuqori strukturalashganlik;

  • bilimlarni noravshan tasvirlæsll imkoniyatlarini ta'minlash,

M4- model uchta bazawypogonani o'z ichiga oladi.-

  • axborotlar strukturalari;

  • amallar;

  • amallrni bajarish strategiyalariDemak- modelning axborot/ur strukfuvasi pog'onus/da {OJ obyektlar to'plami quyidagi uchlik bilan beriladi:

01 = (Al, Pi,RD, bu yerda Al,- obyektga mos keluvchi predmetlar; Pi - Oi obyektga mos keluvchi xususiyat; RE Oi obyektga mos keluvchi munosabat ( 8.18-vasm.)
M4 —mode/da obyekmng geomelrik ingerpreqagsiyasj.
Ai predmetlar strukturasi quyidagi Oltita komponentalar bilan beriladi:
Al = (IV„ Pi bu yerda Ni- noyob nom; - P'4i tipdagi xususiytlar tarkibining nomvshan to'plami,• PIAH- PAH tipdagi xususiytlar tarkibining nomvshan to'plami; Pf- bazali xususyatlarmng noravshan to'plami; Ri - ichki munosabatlarning noravshan to'plami; Rid „ tashqi munosabatlarning notavshan to'plami.
Ni nom tushuncha-so'zni verballi ifodalovchiga yoki terminlar ketmaketligining bo'glanganlik semantikasiga mos keladi.
Umumiy holda noravshan X xususiyat yoki munosabatni quyidagi jufilik bilan berish mumkin:

bu yerda I(X) - X xususiyat yoki munosabatga mos keluvchi obyektga murojaat; B(X) - Xxususiyat yoki munosabatni asoslasll.
Keltirilgan ifoda o'zaroasoslash prinsipinî tasvirlashnîng ko'proq umumiy va universal ko'rinishi hîsoblanadî B(X) asoslashni izohlashni quyidagicha aniqlaymiz:

bu yerda B'(X) - X xususiyat yoki munosabatni yuqorida keltirilgan uchta uslublardan bittasi yordamida asoslash ifodasi•, S(X) - X xususiyat yoki munosabatning taqsimlanishi,' T(X) - X xususiyat yokî munosabatning vaqtli nishonî; X xususiyat yokî munosabatning turg'unliginîng integrallî bahosi.
M4-modelning birinchi poglonasi strukturasi yaqqol mul ltigrag ko'rinishida tasvirlanadi. Muľtigragning tugunlariga obyektlar, yoylariga esa-predmetlarni harakterlaydigan elementlarni aniqlashlar mos qo'yiladi.
Bundan tashqari har bir yoyda qiymat va informativlik ko'tsatkichlari (VM va 111) bilan belgilanadi,
M4-modellning umumlashgan xarakterli xususiyati shundan iboratki, u amaliy Slni îfodalovchi predmet soha haqîdagî bilimlarni tasvirlash modellarini qurish uslubiyotini aniqlaydi.
Sunday qilib STIar - Slning muhim yo'nalishlaridan biri bo'lgan predmet soha haqidagi bilinîlarni tasvirlash uchun eng kuchli matematik modellar sinti hisoblanadi,
[lova. STIarni ifodalash uchun maxsus tarmoqli tillar mavjud, masalan NET [1-1eiiTHHș 1985], SIMER±MIR [OCMIOB, 1997] tizimini ifodalash tili va luk. Bilimlarni tasvirlash tili sifatida STIardan roydalaniladigan exspert tizimlar PROSPECTOR, CASNET, TORUS IXeîÎec-P0T 1987; Durkîn, 19981 ishlab chîqilgan,
Topshiriqlarni bajarishga tavsiyalar.
l. Guruhlarda ishlash. Obyekt va sub'ektlarni aniqlang hamda tugunlar va munosâbatlarning semantik to'rini quring:
A-guruh. C)CY MTV tomonîdan yuborilgan modemogrammaga asosan 2018 yil 10-aprelda TATU Sport kompleksida lib 0' tadigan «Bestsoft Uzbekistan 2018» tadbiriga OTMlardan talabalar, magistrlar va yosh tadqiqotchilaming dasturiy mahsulotlari bilan qatnashishlarini ta'minlash OTM rektorlari zimmasiga yuklatildî.
B-guruh. Orol muammosi bo'yicha O zbekistonning iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik va geografik masalalarni hal etishdagi tutgan cŕrni.
S-guruh, Kompyuter turini aniqlash.
I)-gnrnh. Tashkilotdagi xodimlar ma'lumotlar bazasining ierarxik strukturasi,
E-guruh. Avtomobillarga yoqilg'i quyish shaxobchalarini benzin yoqilg'isi bilan talminlash
Es/otma; guruhda 3-6 nafar talaba ishlirok etish mumkin.
Tajriba orttirish uchun misol. Biror davlatning ko'p tabaqali semantik tarmog'ini qurish. Maqsadlar daraxtini qurish (8.19-msm). Yechilishi:
I. Davlat tuzllmasi:

  1. Sotsializm;

  2. Demokratiya;

v) Kapitalizm;
g) Totalitar.

  1. Dunyoda mavqeini oshirish hoxishi:

    1. bor;

  2. Nen qazilma boyligi:

    1. bor;

    2. yo'q,

  3. Hududi yetarlimi:

    1. ha;

    2. yo@q.

  4. Ommabopljgi:

    1. bor;

    2. yo€q,

  5. Ma'muriy boshqaruv darajasi:

    1. yuqori;

    2. past.

7- Iqtisodiy ahvoli:

  1. barqaror;

  2. barqaror emas„


8.19-rasm. Maqsadlar daraxti.
Exsys Rulebook dasturiy muhitda ekspelt tizimini qurishda qoidalar daraxtiga misollar:

8.20-rasm- «Dunyoda muvqeinj oshjrish hoxishi» daruxn• .


OK







a)
















10















b)
8.23.rasm Maslahuŕlarbuyonnomasî.




You need
National Nope and Stato multicultural i'•ap THEN:
Democratic • ConfOncF7'10










Source

Cancel 'HOW' Display

Disp Tree




a)














You have dream about oil Yeap

YOO
You need







Souter: r Cancel •HOW Oinpiny

Disp Tree










b)
8,24-rasm, Tushumjrishlur bayonnon;asj.
Tajriba orttirish uchun misol va topshiriqlar.
I- topshiriq. Nazariy qismni &zlashtirish va B/B/Bjadva1ini t&ldirish.
B/B/B texnikasini qo bo 'yicha ko
I. Matruza rejaslga mos holda 2-ustunni to 'Idiring.

  1. O'ylang, juftlikda hal eting va javob bering, ushbu savollar bo'yicha nimani bilasiz, 3-ustunni t&ldiring,

  2. Oylang, juftlikda hal eting va javob bering, ushbu savollar b&yicha nimani bilish kerak, 4-ustunni to' Idiring,

  3. Ma'ruzani o' qing va materiallar bilan tanishing,

  4. 5-ustunni to Idiring-

B/B/B




Mavzu savoli

Bilaman

Bilishni hoxl%i man

Bilib oldim
















2.













3,













4.













222

5













2-topshiriq. ”Bi1ib oldinf' ustuni asosida 'Т“ jadva1ini ldirish. Nazariy qismdan tayanch iboralami aniq1ash ма 'Т” jadvali11i qurish,

Та anch ibora

Mhzmuni

1,




2
















8-та' uchun adabiyotIar
1, Искусственный интеллект - СПб: СПбГУ ИТМО,
2010. -132 с,
2, сеть,
З, http:“compzed.narod.ruisemseti.htm„
4, McDeI“1110tt, Drew- “AI“tificial J11te11igence Meets Natura1 Stupidity”,
SIGART No„57 (Арт, 1976), рр, 4-9,
5, Филиппович Филиппович АЛО Системы искусственного интеллекта. - м: МГУП, 2009, - 312 с.
6, Потапов АС. Технологии искусственного интеллекта - СПб СПбГУ итмо, 2010, -218 с,
7, Т. Bemers-Lee, Ј. Hendler, and О [-assila, “The Semantic Web,” Scientifc American, Мау, 2001, рр. 34-43-
8, С. Рассел, П. Норвиг Искусственный интеллект. Современный подход, -М„: Вильямс, 2007, -1410 с.
9, Т„ Bemers-Lee, „1, Hcndlcr, and О Lassila, 'The Semantic Web,” Scielltifc Атетјсап, Мду, 2001, ppv 34-43.
Башмаков А-И, Башмаков И,А, Интеллектуальные информационные технологии: Учеб, пособие, - М.: Изд-во МГГУ им. Н Э, Баумана, 2005, - 304 с : ил - (Информатика в техническом университете), lSBN 5-7038-2544-Х„
1 Кузнецов И,П. Расширенные семантические сети для представления и обработки знаний Системы и средства информатики: Ежегод Выт 4 РАН, Институт проблем информатики. - М., 1993. - С 70-83.
12, Осипов Г„ С, Построение моделей предметных областей. Ч, Неоднородные семантические сети Известия РАН, Техническая кибернетика. [990. - 5, -С 32-45,
13, Перминов РТА. Нечеткая оЬуеК(но-ориентированная семантическая сеть //Доклады Международной конференции «Информационные средства и технологии» Международного форума информатизации МФИ-99, Т, З. - Мт: Изд-во «Станкин», [999. -С, 37--40-
1 4, TIePMHHOB H,A, onepnpogaHJt}I cer.tamuqe:cKHMH ceT*MH // Te:sucbl Mexnyuapone•lon KotulJ•epeHlLHH cpeacna H ;reXHOJ101'HH» Mew.„UHap0AHoro IH)pynta MOM-2000. T. 2. - M.: HZA-BO «CTiiHKHH», 2000. - C 212-215.

  1. baulMaKOB A.M., M.A. Mexa11H3Mb1

BbJHBneHHH H pagpemeHH* np0THBopequji B OÖOÖIUeHHOii Monemt npencrragneHH51 mpe;oteTH0ii 06J1aCTH- LlaCTb I // TexHuqecK%1fl K116ePHeT'HKa, 1994, - N! 5. - C.
27.

  1. ba111MaF,OB A.H., bau.1MaK0B VIA, MexaHH3Mb1 nacnenogaH1ß1, H pagpemeHH* np0THBopequji B OÖOÖIUeHHOii npencrraBJteHH51 mpegoteTH0ii 06J1aCTH- LlaCTb Il // TeopH51 H ynpameHHfl. 1995, NO 3, - C. 175-189.

  2. bat.11MaK0B H.A., Pa6HHOBMt1 11.11. Alla.11H3 Monenewi ceMa1iTnqeckux ceTe171 Kaw Ma•reMantqectG01X.) annapaTa opencrag.lleflll}1 06 yqe6HOM Mavepnane // HHnceHePHbIji 2002, - Ng 7. - C 55-60.

IR 06061ueHHa31 MOAeJ1b mpeg:oteT'H0ii oÖJ1aCTM / A.H. - M3H, 1997. - B BHHUTH 1006.97, N! 1933-1397. - 299 c.
8-ma'ruza uchun o'zini-o'zi tekshirish savollari
l) «Semantik tarmoq» termini nechanchi yilda va kimning islllarida paydo bo'lgan?

  1. Semantik tarmoqlar dastlab nima uchun ishlab chiqilgano

  2. Semantika qanday fan?

  3. Semantik tarmoq nima?

  4. 1969-70 yillarda R.Kullian va A.Kolinz nimani sinovdan o'tkazishdi?

  5. R.Simons, S.Shapiro, Xendriks va Shetlklar qanday tushunchalarni kiritgan?

  6. Zamonaviy semantik tarmoqlaming ilk avlodlari nimalar bo'lgan?

  7. Otto Zel'zning ishlarida nima tadqiq qilingan?

  8. Lingvistika sohasida birinchi shug'ullangan olimlar kimlar'?

  9. Tarmoqli modellar strukturasini formal ko' rinishda qanday berish mumkin?

I l) Tarmoqli modellaming qanday sinflari mavjud?

  1. Tugunlarga qo'yilgan chegaralar va ular orasidagi aloqalarga qatab tarmoqlar qanday tiplarga bo'linadi?

  2. Munosabatlar turiga qarab tarmoqlar qandy tiplarga bo'linadi?

  3. Predmet sohadagi obyektlar, jarayonlar o'rtasidagi munosabatlarga qarab tarmoqlar qanday tiplarga bo'linadi?

  4. Tarmoqli modellarning yutuq va kamchiliklarini izolilang?

  5. Assotsiativ tarmoqlarni izohlang?

  6. Semantik ritini keltiring?

  7. Semantik tarmoqlar strukturasi formal ko'rinishda qanday tasvirlanadi?

  8. Semantik tamoqlarda qanday tipdagi munosabatlar albatta qatnashadi?

  9. Funksional tarmoqlarni izohlang?

2 1) Relyatsionli grafnima?

  1. Konseptualli grafni izohlang?

  2. Propozitsiyali tarmoqlarni izohlang?

  3. Rast'e grafi nima?

  4. Semantlk tarmoqlarda qanday munosabatlarning tiplari mavjud?

  5. Semantik tarmoqlarni qurishning qanday muammolari mavjud?

  6. Semantik tarmoqlarni qurishning qanday zamkonaviy modellarini bilasiz?

Masala va topshiriqlar
l. Quyidagi matematik formulalarni funksional tarmoq ko' rinishda tasvirlang:
+Bk2 +C tenglama uchun semantik to'rni quring:










c

k]




I

o

3

-2

smx

cosBx

2

2

0

3







3

5




o

cosAx




4

8

4

cosAx







5

-2

y = k'S'A varesiilk*

4

1




6

Inc

2
















7

3

2

-2

sm.x

cosBx

8

1




3







9

6

logu

0

cosAx




10

2

4

cosAx




sin;




1




2

arcsmx

cosBx

2




0

3

1




3

5







ct Ax




14

8

4

cosAx




cosi

15

1

2
















2 Yoylarga mos tushunchalardan foydalanib quyidagi masalalar uchun semantik tarmoqlarni tuzing:
21. Joylaming geografik o'mi, Yoylar: davlat, mamlakat, kenglik,
22 Kosz og'rig'iga tashxis qosyish- Yoylar: kasallik turlari, patofiziologik xolatlar, kuzatuv, simptomlaru
2.3. Ximiyavîy strukturalarnî aniqlash, Yoylar: modda formulasi, modda xossasi, qo'llamlîsh sohasî, extîyotkorlîk choralari.
2.4. Foydali qazilmalarni izlash proseduralari- Yoylar: fazilmaning nomi, qazilmaningjoyi, qazilmaning chuqurligi, qazib Olish usullari.
2.5. Sudlanish prosedutalari. Yoylar: huquqiy shaxs, hodisa, ko'riladigan choralar, o'rganish yo'llari.
2.6. Mahsulotlarni magazinlarga taqsimlash. Yoylar: mahsulotni Olish manziliș maxsulot nomi, mahsulotni tashish usuli, mahsulotni tashish oxirgi manzili.
2.7. Oziq ovqat mahsulotlarmî klasslfikasîyalash, Yoylar: mahsulot nomi, tashkil etuvchi qismlari, tayyorlash usullari, saq ash muddatlari.
2.8. Kompyuterning tiplarini aniqlash. Yoylar tayyorlaydigan mamlakat, konfigurasiyasi standarti, qo'llanislî sohasi, foydalanadigan dasturiy ta'minoti.
2.9. Ma'lumotlar bazasining iyerarxik strukturalari. Yoylar: tizim, holati, qo'llanilishi, tashkil etuvchîlari bilan o'zaro aloqasi.

  1. "Stol", "Avtomobil” "IJy”, 'O'quv sinfi" tushunchalariga semantik tamoqni quring.

  2. Binar munosabatlardan foydalanib "Xayvon”, "Kitob”, "Jurnal" tushunchalariga Rastye graflarîni tuzîng.

  3. Unar munosabatlardan foydalanib «Bola osmonda samolyotni kolrdi va osyladiki, ushbu samolyot Toshkentdan Samarqandga uchayapti» muloxazani konseptual grafko'rinishda tasvirlang,

  4. Unar munosabatlardan fOydaIanib «Axmad ingliz tilini yaxshi bilishiga ishonib, o'yladiki, u Jahon tillar universitetiga test topshirłb olqishga kiładi» muiloxazani konseptual graf kolrinishda tasvirlang,

  5. Unar munosaballatîdan roydalanib «Axmad ingliz tilini yaxshi bilishiga ishonib, o'yladiki, u Jahon tillar universitetiga test topshirib o'qishga kitadi, uning o'rtoqlari o'ylayaptîki, Axmad xato qîlayapti, uning ota-onasi esa Axmadning qobilyatiga ishonmayapti» muloxazani konseptual grafko'rinishda tasvirlang.

  6. ;Odam", "It", "Samolyot•sș "Avtomobilô, "Traktor• tushunchalarini assosiativ tarmoq ko'rinishda tasvirlang.

  7. («katta», «kichchîk», «teng», «katîa yokî teng», «kichchîk yoki teng», «teng», tengmas) sonli munosabatlami "obyekt — obyekt" yoki "obyekt- xossa” tushunchalariga qo'llab, semantik tarmoq ko'rinishda tasvirlang,

  8. («dan uzoqda», «ga yaqin», «orqada», «ustida», «tagida», «yuqoridaăă, «pastda»,..) munosabatlarni "obyekt — obyekt” tushunchalarłga qo'llab, semantîk tarmoq ko'rinishda tasvirlang.

I l, («xossaga ega»ș «qiymatga ega»,...) atributli munosabatlarni "obyekt xossa” yoki '€xossa-qiymat” tushunchalariga qo'llab, semantik tarmoq ko'rinishda tasvirlang,
12, («va», «yoki», «emas») mantiqiy munosabatlarni "obyekî — obyekt” yokî "obyekt- xossa" tushunchalariga qo'llab, semantik tarmoq ko'rinishda tasvirlang,
13. Exsys Rulëbook dasturiy mulliti bilan tanishib chiqing.

14, Exsys Rulebook da variantingîz bo'yicha masalanîng ekspert tizîmini qurish uchun semantik tarmoq (qoidalar daraxtî)nî hosil qiling, Natijalardan xulosa qiling. Hisobot tayyorlang.


Topshiriq variantlari.
14.1. Ishga yangi xodimni qabul qilish.
14.2. OTM tuzilmasi.
14.3. Orol dengizi muammosł.
14.4. Global axborot xuruji. 14.5. Kompyuter arxitekturasi.
14,6. Kutubxona faoliyati,
14.7. Elektron a.xborot resurs markazi-
14.8. Antivirus dasturlari.
14.9. Axborot xavfsizligi.
14.10. Kasallikni tashxislash.
14.11, Tashkilotdagi xodimlar ma'lumotlar bazasinîng ierarxik strukturasi.
14.12, Avtomobillarga yoqilg'i quyish shaxobchalanni benzin yoqilg' isi bilan ta'minlash.
14,13. Davlat boshqaruvi tuzilmasi.
14,14, Kasalxonadagi bo'limlar tuzilmasî.
14.15, OTMIarning xalqaro aloqalari,
8-ma'ruza uchun testlar
l. «Semantik tarłnoq» tennini qaysi olimning ishlarida paydo bo'lgan? aj R kullian;

  1. Saymon;

  2. Piłs ; ej Richanson,

2, Semantik tarmoqlar dastlab . , „modelini qurishga mo'ljallangan tabiiy tillami talllil qilish uchun ishlab chiqilgan.

  1. inson xotirasining psixologik;

  2. inson xotirasining semantik;

  3. inson xotirasining sintaktik ej inson xotirasînîng mołfologik.

3, Biror ma'noni anglatuvchi simvollar va obyektlar o'fiasida munosabatlarni o'rnatuvchi fan, ya'ni belgilaming ma'nosini aniqlovchi ranni aniqlang?

  1. Semantika;

  2. Sintaktika;

  3. Morfologiya;

e) Mantiq,
4, - bu yo'naltirilgan głaf bo'lib, uning tugunlari tushunchalarga, yoylari esa -tugunlar orasidagi munosabatlarga mos keladi,

  1. Semantik tarmoq;

  2. Sintaktik tarmoq;

  3. Morfologik tarmoq;

22g
e) Mantiqiy tarmoq,
5, Kimlar ierarxik tarmoqlar asosida inson xotirasi tuzilishi va mantiqiy xulosalashni tashkillashtirish haqidagi nazariy qonunlarni tajribaviy sinovdan o'tkazishgan.

  1. R,Kullian va A kolinz:,

  2. Saymon va A.KoImz;

  3. Pips va Richanson;

e) R.Kullian va Pirs-
6. Ekzistensial graflarni kim taklifetgan?

  1. Pirs;

  2. A,Kolinz;

  3. Richanson;

e) R,Kullian.
7, Lingvistika sohasida grafikli tavsiflar bilan birinchi shug'ullangan olim kim?

  1. Ten'er,

  2. A,Kolinz;

  3. Richanson;

e) R,Kullian.
8, Lingvistika sohasida grafikli tavsitlar bilan birinchi shug'ullangan olim kim?

  1. Ten'er,

  2. AK01inz;

  3. Richanson;

e) R kullian.
9, Kim tomomdan mashinali tarjima yordamida tilni o'rganishning kompyuterli semantik tarmoqlari yaratildi?

  1. Richanson;

  2. A,Kolinz;

  3. Ten'er,

e) R.Kullian.
10. Târmoqli modellarni fonnal ko'rinishini kosrsating?

I l. Tarmoqda tugunlarga qo'yilgan chegaralar va ular omsidagi aloqalarga qatab tarmoqlar qanday tiplarga bo'linadi?

  1. Oddiy, iermxikli, birjinsli, birjinslimas;

  2. Oddiy, assotsativ, kospjinsli, birjinslimas;

  3. ierarxikli, kauzâlli, propozitsiyali, birjinslimas,

e) birjinsli, assotsoativ, runksiomal,birjinslimas,

  1. Munosabatlar turiga qarab tarmoqlar qanday tiplarga bo'linadi?

    1. binarli, N-arli;

    2. Oddiy, binarli;

    3. ierarxikli, kauzalli;

229
e) birjinsli, assotsoativ¿

  1. Predmet sohadagi obyektlar, jarayonlar o'rtasidagj munosabatlarga qarab tannoqlar qanday tiplarga bo'linadi?

    1. Sinfiovchi, funksionalli, semantikli, freymli, senariyli',

    2. oddiy, binarli, funksionalli, semantikli;

    3. ierarxlkli, kauzalli, oddiy, binarli;

e) biljinsli, assotsoativ; semantikli, freymli,

  1. Qaysi tarmoqlarda tushuncha sifatida inson xotirasida saqlangan bilimlarning ba'zi bir aspektlari aks ettiriladi?

    1. Assotsiativli;

    2. Semantikli;

    3. lerarxikli•

e) Freymli.

  1. Qaysi tarmoqli modelda turli xil ruxsat etiladi?

    1. Semantikli;

    2. Assotsiativli;

    3. lerarxikli•

e) Freymli.

  1. Semantlk tarmoqlar strukturasini formal ko'rinishini ko'rsating?



  1. Qaysi tarmoqlarda tugunlarga funksiyalar, yo 'larga esa funksiyning argumenlafi mos qo'yiladi?

    1. Funksional tarmoqlarda;

    2. Assotsiativ tarmoqlarda;

    3. Kauzal tarmoqlarda;

e) Semantik tannoqlarda-

  1. Semantik tarmoqda barcha munosabatlar binar munosabatlardan iborat bo'lsa, u holda ular qaysi grafni tashkil qiladi?

    1. Relyatsion grafni;

    2. Kauzal grafni;

    3. Assotsiativ grafni;

e) Uzluksiz grafni

  1. Semantik tarmoqda barcha munosabatlar N-ar munosabatlardan iborat bo'lsa, u holda ular qaysi grafni tashkil qiladi?

    1. Konseptualli grafni;

    2. Kauzzil grafni;

    3. Assotsiativ grafni;

e) Relyatsion grafni,

  1. Agar semantik munosabatlarning ichma-ichligi bir nechta bo'lsa, u holda ular qaysi tarmpqni tashkil qiladi?

    1. Propozitsiyali tarmoqni;

230

    1. Kauml tarmoqni;

    2. Assotsiativ tarmoqni;

e) Relyatsion grafni,

  1. Agar semantik tarmoqda hodisalarni tasvirlash uchun ko'proq markazda fe'l bilan kelgan graf qaysi grafni tashkil qiladi?

    1. Rast*e grafini;

    2. Propozitsiyali grafni;

    3. Assotsiativ grafini;

e) Relyatsion grafni.

  1. Semantlk tarmoqlarda ierarxlkli tipli munosabatlarni ko'rsating?

    1. "ISA", "AKO", "butun-qism" munosabatlari;

    2. "sabab-oqibat" AKO, "butun-qism" munosabatlari;

    3. "ISA", "fakt-xulosat", *sabab-oqibat" munosabatlari;

e) "va", "yoki", "butun-qism" munosabatlari,

  1. Semantlk tarmoqlarda funksional munosabatlarni ko'rsating?

    1. «kelib chiqadi», «ta'sir etadi» munosabatlari;

    2. "sabab-oqibatsu "butun-qism¯ munosabatlari;

    3. "ISA", "fakt-xulosat" munosabatlari;

e) "va", 'Syokl" munosabatlari.

  1. Semantik tarmoqlarda fazoli munosabatlarni ko'rsating?

    1. "dan uzoq»s «ga «ustida», «tagida» munosabatlari;

    2. "sabab-oqibat", "butun-qism", «tagida», «yuqorida» munosabatlari;

    3. "ISA", "fakt-xulosat", «ga yaqin», «ustida» munosabatlari;

e) "va", '(dan uzoq», «ga yaqin» munosabatlari.

  1. Semantik tarmoqlarda vaqtli munosabatlarni ko'rsating?

    1. «oldin», «keyin», «bilan birvaqtda» munosabatlari;

    2. "sabab-oqibat", «oldin», «tagida», «yuqorida» munosabatlari;

    3. «oldin», «keyin», aga yaqin», «ustida» munosabatlari;

e) "bilan birvaqtda», «dan uzoq», «ga yaqin» munosabatlari.

  1. Semantik tarmoqlarda atributli munosabatlarni ko'rsating?

    1. «xususiyatga ega», «qiymatga ega» munosabatlari',

    2. «xususiyatga ega», «oldin» munosabatlari;

    3. «qiymatga ega.», «ga yaqin» munosabatlari;

e) «bilan biwaqtda», «dan uzoq» munosabatlari.

  1. Semantik tarmoqlarda kengaytirilgan semantik tarmoqlar (KST) modeli qanday formula bilan ifodalanadi?


28 Semantik tarmoqlarda birjinslimas semantik tarmoqlar (BST) modeli qanday komponentalardan tizimidan ibotat ifoda bilan aniqlanadi?

  1. BST

  2. B ST =

221

  1. BST = G u X u E;

e) BST = -4 7'n2

  1. Semantik tarmoqlarda predmet soha haqidagi bilimlarni tasvirlashning umumlashgan modeli qanday bazaviy pogonalarnî o'z ichiga oladî?

    1. a.xborotlar strukturalari; amallar; amallrni bajarish strategiya.lari;

    2. tamłoqlar struktumlari; simvolar; amallmi bajarish strategiyalari;

    3. tizimlar strukturalari; amallar; strukturalarni bajarish strategiyalari',

e) axborotlar strukturalari; simvollar•, simvollarni bajarish strałegiyalari.

  1. Semantik tarmoqlarda predmet soba haqîdagî bilîmlarnî tasvîrlashning umumlashgan modelining axborotlar struktułusi pog'onasida {04} obyektlar to'plami qanday ko'rinishda beriladi?

    1. = (Al, PÎ,RÎ)•,

232


Download 1.48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2



Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling