Reja: Magnit maydoni va uni xaraktyerlovchi kattaliklar. Bio-Savar-Laplas qonuni va uning qo’llanilishi. Magnit maydonni tokli o’tkazgichga ta’siri. Ampyer kuchining tadbiqi. Tokli o’tkazgichning o’zaro ta’siri

 
13.7-rasm. Siklik tezlatkichning sxematik tasviri 

---

162 
Harakatlanayotgan zarralarga magnit maydon ko’rsatadigan ta’sirdan siklik 
tezlatgichlar 
(stiklotron, 
stinxrotron, 
stinxrofazotron), 
magnitogidrodinamik 
genyeratorlarda foydalaniladi. Stiklotronning asosiy qismi-kuchli elektromagnitdir, bu 
elektromagnitning qutblari orasida yassi stilindrik vakuum kamyera joylashgan. 
Kamyera duant deb ataladigan D-simon ikki bo’lak D
1
va D
2
dan iborat. Duantlar 
elektrodlar vazifasini ham o’taydi. Ular o’zgaruvchan kuchlanishli yuqori chastotaviy 
genyeratorning qutblariga ulangan. Shuning uchun duantlar navbatma-navbat goh 
musbat, goh manfiy zaryadlanib turadi. Elektr maydon faqat duantlar oralig’idagi 
tirqishdagina mavjud bo’ladi. Tezlatilishi lozim bo’lgan zaryadli zarralar kamyeraga 
maxsus qurilma (rasmda S deb belgilangan) oraliq kiritiladi. 
Kamyeraga kiritilgan musbat zaryadli zarra darhol manfiy zaryadlangan duant 
tomon tortiladi. Duant ichida zarraning harakati yo’nalishiga pyerpendikulyar bo’lgan 
magnit maydon zarrani aylanaviy orbita bo’ylab harakatlanishga majbur qiladi (chunki 
bu yerda zarraga Lorenst kuchi ta’sir qiladi). Zarra yarim aylanani bosib o’tgach, yana 
duantlar oralig’idagi tirishga etib keladi. Lekin o’tgan vaqt ichida elektr maydon 
yo’nalishini o’zgartirgan bo’ladi. Shuning uchun zarra ikkinchi duant tomon tortilib 
tezlashadi. Ikkinchi duant ichida yarim aylanani bosib o’tadi va yana tirishga etib keladi. 
Bu yerda uchinchi marta tezlashadi va hakozo. Har safardan so’ng zarraning tezligi va 
orbitasining radiusi ortib boradi. Zarraning traektoriyasi rasmda ko’rsatilgan. 
ADABIYOTLAR RO’YXATI 
43. 
Douglas C. Giancoli. Physics principles with applications.2014 
44. S.P. Strelkov. Mexanika. Toshkent.: O’qituvchi. 1977.
45. I.V. Savelev . Umumiy fizika kursi. 1 tom. Moskva. : Astrel. 2004.
46. 
http://www.quantumatomica.co.uk/download. html
47. 
http://school-collection.edu.ru 
48. 
http://phet.colorado.edu./ 
49. 
http://www.falstad.com/mathphysics.html