Reja: Ma’lumot uzatish tizimi va uning xizmatlari haqida tushuncha

---

5-Ma’ruza. Multimediali tarmoq texnologiyalarida uzatishlar 
Reja: 
1. 
Ma’lumot uzatish tizimi va uning xizmatlari haqida tushuncha. 
2. 
Ma’lumot uzatish tarmoqlari. 
3. 
Uzatish tizimining tarkibiy qismi. 
4. 
Internet orqali muloqot turlari. 
5. 
Internet konferensiyalar. 
6. 
Internetda muloqot qilishning dasturiy ta’minoti. 
Tayanch so‘zlar: ITU, on-layn, Off-line, Chat,
Ma’lumot uzatish tizimi 2 guruhga bo‘linadi:
1. Ma’lumot uzatish xizmatlari.
2. Ma’lumot uzatish tarmoqlari.
Ma’lumki har-xil turdagi axborotlarni (ovozli, matn, ma’lumotlar, grafika, tasvir) uzatish 
uchun iste’molchilarga taqdim etiladigan hizmatlar to‘plami ma’lumot uzatish hizmati deyiladi 
(12.1-rasm). 
12.1-rasm. Ma’lumot uzatish xizmatlari 
Hozirgi kunda ma’lumot uzatish xizmatlariga quyidagilar kiradi:
1. 
Telegraf xizmati;
2. 
Telematik xizmatlar.
Telegraf xizmatlari:
3. 
Umumiy foydalanish telegrammalarni uzatish xizmati;
4. 
Abonentlik telegraflash xizmati;
5. 
Teleks xizmati.
Ma’lumot uzatish tarmog‘ida berilgan har-xil turdagi axborotni uzatish va taqsimlashni 
ta’minlovchi texnik vositalarga ma’lumot uzatish xizmatlari o‘z talablarini qo‘yadi. Quyidagi 
12.1- jadvalda xabar turlari, ko‘rinishlari va tezlik diapazonlari keltirilgan. 
Xabar turlari 
Xabar ko‘rinishlari 
Tezlik diapazoni 
Ovoz
Telefon
Stereo
16-64 кб\с
64-768 кб\с
Ma’lumotlar
Start – stop
Sinxron
Yuqori tezlikli
Fayl uzatish
0,1 – 0,2
24 - 64
64 – 100
1500 - 3200
Tasvir
Grafika
Harakatsiz tasvir
Harakatli tasvir
03 - 64
64 – 1500
1500 - 100000

---

Ushbu talablarni amalga oshirish maqsadida ma’lumot uzatishning mos tarmoqlari 
yaratiladi.
Ma’lumot uzatish tarmoqlari deb - ma’lumot uzatish xizmatlarini yetkazib berish 
imkoniyatlarini ta’minlovchi texnik vositalar to‘plami tushuniladi. Bularga quyidagilar kiradi:
➢ 
terminal qurilmalar;
➢ 
kommutatsiya vositalari;
➢ 
uzatish tizimlari;
➢ 
aloqa kanallari.
Ma’lumot uzatish xizmatlari sifatining asosiy tafsilotlari quyidagilardan iborat:
➢ 
axborot aniqliligi;
➢ 
yetkazib berish vaqti;
➢ 
mo‘ljallangan vaqtga va talab qilingan aniqlik bilan ko‘rsatilgan manzilga 
yetkazib berish ishonchliligi.
ITU (halqaro elektraloqa ittifoqi) ga binoan ma’lumotlarni uzatish hisoblovchi 
qurilmalarda ishlov berilgan ma’lumotlarni uzatish deb ta’riflanadi. Hozirgi vaqtda ma’lumotni 
uzatishni 2 ta tushunchasi mavjud, ular quyidagilar: