Reja: Ontologiya borliq haqidagi ta‟limot. Falsafa tarixida borliq haqidagi qarashlar evolyusiyasi

Vaqt tartibi va yo‟nalishi. Vaqt bir yo„nalishli, nosimmetrik va orqaga qaytmaydigan 
jarayon sifatida namoyon bo„ladi.
Borliq hodisalarini vaqtda tartibga solish uchun «vaqt» tushunchasining ikki majmuidan 
foydalanilgan: «O„tmish – hozirgi vaqt – kelajak» tushunchasining sifati va mazmunini 
ifodalashda vaqtning psixologik tavsifi ko„proq mos keladi.
Vaqtning miqdoriy tahlil uchun : «oldin – ayni bir vaqtda – keyin» tushunchalari 
qo„llaniladi. Masalan: 4 minut oldin, 5 minut keyin va h.k. miqdor tahlilini ifodalaydi. Ammo 
tilimizning tuzilishiga ko„ra 4 soat «o„tmish», 5 minut «kelajak» qabilida gap tuzish imkoni 
yo„q.
Vaqtni tushunishning bu ikki xil jihati 1908 yilda J.Mak-Taggart tomonidan aniq 
tavsiflangan. U «vaqt» tushunchasining ikki majmui haqidagi tasavvurni ilmiy muomalaga 
kiritdi. 
FALSAFA TARIXIDA HARAKAT haqidagi tasavvurlar. Harakatni dialektik 
tushunish kurtaklariga Geraklit asarlaridayoq duch kelamiz. U olovni barcha o„zgarishlar 
substansiyasi sifatida tavsiflab, birinchi moddiy asos doimo o„zi bilan birga, ayni vaqtda, doimiy 
o„zgarish holatida bo„lishi haqidagi fikrni sodda obrazli shaklda ifodalagan. Geraklit harakatni 
miqdor jihatidan oddiy joydan-joyga ko„chish sifatida emas, balki uzlukli va uzluksiz, barqaror 
va o„zgaruvchan narsa va jarayonlarning o„zaro nisbati nuqtai nazaridan tushuntirishga 
harakat qilgan. Antik davrdayoq Geraklit, undan keyin Epikur har qanday harakat manbaini 
ichki jarayonlarning qarama-qarshiligidan topgan.
Ayni shu antik davrda tushunchalar mantig„ida harakat jarayonini mantiqiy dalillar 
yordamida tushunib etish bilan bog„liq qiyinchiliklar qadimgi faylasuf va matematik Zenonni 
mashhur aporiyalarni ta‟riflashiga turtki berdi.

---

Harakatni o„rganishning muhimligini barcha faylasuflar teran anglagan. Aristotel