Reja: Rez`ba haqida umumiy ma`lumot

29 – shakl. Rezbaning ko’tarilish 30 – shakl. Rez’bali detallarning
burchagini aniqlashga oid sxemasi asosiy turlari

Boltning gayka uchun mo’ljallangan rez`bali uchiga gayka buralmay, bu uchi biriktirilishi lozim bo’lgan detalga buraladigan bo’lsa, bunday bolt vint deyiladi. Vintning kallagi, ko’pincha, otverka bilan burashga moslab yasaladi.

Agar sterjenning ikki uchi rez`bali qilib yasalgan bo’lsa, u shpil`ka deb ataladi.(30-shakl, v).
Gayka boltli birikmalarning asosiy detallaridan biridir. Uni ichki yuzasida rez`basi bo’lgan, sirti olti yoki to’rt yoqli yoxud doiraviy shaklda tayyorlangan halqa desa bo’ladi.
O’zgaruvchan kuch va moment ta’sir etadigan birikmalardan sodir bo’ladigan ko’ngilsiz voqealardan biri ularning o’z-o’zidan buralib bo’shashidir.Buning sababi shuki titrash natijasida rez`balardagi ishqalanish kamayadi va buning oqibatida o’z-o’zidan tormozlanish xususiyati yo’qoladi. Shuning uchun bunday birikmalarda hal qilinishi lozim bo’lgan ishlardan biri o’z-o’zidan buralishga barham berishdir.Bunga quyidagi usullar bilan erishish mumkin.
1. Kontrgayka va prujinalovchi shayba qo’yish (31 shakl). Bunda qo’shimcha detallar hisobiga rezbadagi umumiy qarshilik ortadi.



31 – shakl. Gaykaning kontrgayka 32 – shakl. Gaykaning shplint
vositasida maxkamlab qo’yilishi vositasida maxkamlab qo’yilishi



35 – shakl. Gaykaning sim vositasida 34 – shakl. Gaykaning payvandlash yuli
Maxkamlab qo’yilishi bilan maxkamlab qo’yilishi
Gaykaga qo’yilgan burovchi moment bilan vintga o’q
bo’ylab ta`sir etuvchi kuch orasidagi bog’lanish.

Agar vintga o’q bo’ylab V kuch ta`sir etayotgan bo’lsa, unga gaykani burab kiritish uchun klyuchga burovchi moment qo’yilib, gayka bura­lishi kerak (35- shakl). Burash jarayonida gayka-vint juftida ho­sil bo’ladigan kuchlarning o’zaro nisbatini quyidagi shartdan foyda­lanib aniqlash mumkin:

(42)
bu yerda klyuchga qo’yilgan, momentning bajargan ishi; gaykaning detalga tegib turgan sirtida hosil bo’lgan ishqalanish ku­chining bajargan ishi; rez`badagi ishqalanish kuchining bajar­gan ishi; kuchning o’q bo’ylab yo’nalishida bajargan ishi. Gayka bir marta to’la aylantirilganda bajaradigan ish bilan ta`sir etuvchi moment orasidagi munosabatni quyidagicha ifodalash mumkin:


}

bu yerda - gaykaning detalga tegib turgan yuzasida hosil bo’lgan ishqalanish kuchining momenti. Bu momentni quyidagicha_aniqlash mumkin (35- shakl, a):

(44)

bu yerda - gaykaning detalga tegib turgan yuzasidagisolishtirma bosim; f-

ishqalanish koeffisienti; D-gayka yuzasining sirtqi diametri; vint uchun mo’ljallangan teshikning diametri.

Gaykaning bir marta to’la aylangandagi ( ) ning qiymatini og’irligi V bo’lgan yukning qiya tekislikdagi harakatiga taqqoslab aniqlash mumkin. Qiya tekislikning ko’tarilish burchagi rezbaning ko’tarilish burchagi ga, balandligi esarezbaning yo’li t gat eng qilib olinadi (36-shakl,b).