Reja: Rez`ba haqida umumiy ma`lumot

35-shakl. 36 – shakl. Gayka - vint juftidagi momentlarni
aniqlash sxemasi

Ma`lumki, qiya tekislikdan foydalanib yukni tepaga ko’targanimizda bajarilgan ish yukni ko’tarishga va ishqalanish kuchiga yengishga sarflanadi. Agar ishqalanish kuchi bo’lmaganda edi, burchakli qiya tekislikda yukni ko’tarish uchun sarflangan ish hisobiga shu yukni burchakli ( ishqalanish burchagi) qiya tekislikda ko’tarish mumkin bo’lar edi.

Keltirilgan ishqalanish burchagi quyidagicha topiladi:
`=arc tg f`,
bu yerda f`- rez`badagi ishqalanish koeffisientining keltirilgan qiymati (40) formulaga qarang.
Yuqorida aytilganlar asosida quyidagi tenglikni yozish mumkin:
(45)

Agar (43),(44) va (45) formulalardagi qiymatlar (42) tenglikka qo’yilib, ikki tomoni 2 ga qisqartirilsa, quyidagi munosabat kelib chiqadi:

T_k=P , (46)

Bu tenglikning o’ng tomonidagi qiymatlarning birinchisi gaykaning detalga tegib turgan sirtidagi ishqalanish kuchining momenti bo’lsa, ikkinchisi rezbadagi kuchlarning momentidir.

Vintli juftning o’z o’zidan tormozlanishi va uning foydali ish koeffisienti. Vint jufti o’zgaruvchan kuch va momenti ta`siridan buralib bo’shamasligi uchun ularda o’z-o’zidan tormozlanishdan buralib bo’shalmasligi uchun ularning o’z-o’zidan tormozlanish xususiyati bo’lishi kerak. Bu xususiyatni ta`minlovchi asosiy shart dir, ya`ni rezbaning ko’tarilishi burchagi undagi ishqalanish burchagidan kichik bo’lishi kerak. Ma`lumki, ishqalanish burchagi gayka bilan vint orasidagi ishqalanish kuchiga hamda ularning qanday materiallardan tayyorlanganligiga bog’liq. Mahkamlash detallari uchun ishlatiladigan rez`balarda ko’tarish burchagi odatda 1,5<sup>0</sup> dan 4<sup>0</sup> gacha bo’ladi. Ishqalanish burchagi esa, ishqalanish koeffisienti qiymatiga qarab, 6<sup>0</sup> dan (f bo’lganda) 16<sup>0</sup> gacha (f’ bo’lganda) yetishi mumkin. Demak, mahkamlanish detallari uchun ishlatiladigan rez`balarning hammasida o’z-o’zidan tormozlanishi xususiyati bo’ladi. Vintli juftning foydali ish koeffisientini gaykani burash uchun sarflangan ishning ishqalanish yo’q deb faraz qilingandagi qiymatini ishqalanish mavjud bo’lgandagi qiymatiga bo’lish yo’li bilan, ya`ni M_k’: M_k nisbatda topish mumkin, bu yerda M_k (46) formuladan topiladi. M_k’ ham shu formuladan topiladi, lekin bundan f=0 va faraz qilinadi. Yuqorida aytilganlar nazarda tutilsa, quyidagi ifoda kelib chiqadi:


(47)

bundan faqat rez`ba uchungina taalluqli bo`lgan qismi

(48)
bo`ladi.
Yuqorida aytib o’tilgandek, ko’pchilik vintli juftlarda o’z o’zidan tormozlanishi xususiyati bo’lganligi uchun bo’ladi. Shu sababdan ularning foydali ish koeffisienti hamma vaqt 0,5 dan kichik bo’ladi. Agar vintli juftning o’z-o’zidan tormozlanishi zaruriyat bo’lmasa, uning foydali ish koeffisientini ning qiymatini kattalashtirish evaziga oshirish mumkin. Buning uchun ko’p kirimli vintlardan foydalaniladi.
Shuni nazarda tutish kerakki, ning qiymati ortishi bilan rez`balar tayyorlash birmuncha qiyinlashadi.Shuning uchun amalda rez`balarning ko’tarilish burchagi 20⁰ - 25⁰ dan oshirilmaydi.