Reja: Salb yurishlarining boshlanishi sabablari Salb yurishlarining Rim papaligi tomonidan uyushtirilishi

mahkamasi, yoki jazo mahkamasi butun imperiya bо‘yicha sud ishlari yuritilishini nazorat 
qilgan. U xuddi daromadlar mahkamasi singari 13 ta provinsiyaning har birida о‘z bо‘limlariga 
ega edi. Bu mahkamaning faoliyati taftish-tergov organi bо‘lmish poytaxt sudi faoliyati bilan 
kesib qо‘yilgan. Markazda ham, provinsiyalarda ham turli toifalardagi senzorlik, nazorat 
organlari ma’muriyatdan mustaqil mavqega ega edi. Senzoratga ikkita bosh (asosiy) senzor-
birinchi darajali mansabdorlar boshchilik qilardi. Uning apparatiga 100 ga yaqin nazorat 
qiluvchi senzorlar kirardi va ular provinsiyalar bо‘yicha guruhlarga bо‘lingan edi. Min sulolasi 
davridagi davlat apparatida hech qaysi organ senzorat singari katta vakolatlarga ega 
bо‘lmagan. Senzorat barcha mansabdorlar va ularning faoliyatini о‘z nazorati ostida ushlab 
turgan. U faqat mansabdorlarning suiiste’molchiliklarini, xatolarini aniqlash huquqigagina 
emas, balki bevosita ularni tuzatish, mansabdorlarga nisbatan jazo choralarini qо‘llash 
huquqiga ham ega edi. 1644-1911yillarda Xitoyni manchjurlar dinastiyasi boshqardi. U Sin 
dinastiyasi deb ham ataladi. (Manchjuriya- hoz. Xitoy Xalq Respublikasining shimoli-sharqiy 
qismi bо‘lib, u Dunbey deb ataladi). Mahalliy dinastiya dastavval soliqlarni teng taqsim qilish 
maqsadida soliq rо‘yxatlarini qaytadan kо‘rib chiqildi. Mо‘g‘ul zodagonlarini yerlari 
musodara qilinisi natijasida dehqonlarning soni kо‘paydi. XIV asr oxiri-XV asr I yarmida 
irrigatsiya sohasida qizg‘in ishlar olib borildi. Shaharlardagi hunarmandchilikni rivojlanishi 
uchun mamlakat hukumati hunarmandlar tо‘laydigan soliqlar kamaytirildi, soliq zulmi 
susaydi. Chju Yuan-chjan hokimiyatni qо‘lga olishga yordam bergan lashkarboshilarga va 
yangi dinastiya tarafdorlariga yer-mulklar berdi. Dinastiya udel (merosiy yerlar) yerlar 
sifatida ekinzorlar va yaylov yerlarini maydonini qо‘lga kiritib, bu yerlardan imperator saroyi 
va shahzodalar saroyi uchun daromadlar olinardi. Chju Yuan-chjanning 20 dan ortiq о‘g‘li 
bо‘lib, ularning hammasi yuqori lavozimlarda ishlar va eng yirik yer egalari edilar.Imperator 
xonadoniga mansub bо‘lmagan yer-mulklarga oliy ma’muriy shaxslar ya’ni feodalllar ega edi. 
Xitoyda XIV asr oxiri va XV asr boshlarida qishloq xо‘jaligining rivojlanishi, ekin maydonlarini 
kengayishi va aholi sonini о‘sishi rо‘y berdi. Janubiy Xitoy viloyatlarining aholisi 1380-yilga 
kelib, shimoldagiga qaraganda 2,5 baravar kо‘p edi. Xitoyning janubida 38 mln, shimolda esa 
15 mln kishi yashagan. Bunday nomutanosiblikning sababi mamlakatning janubida sholidan 
2-3 marta hosil olish imkoniyatining mavjudligi edi. Sholining tez pishar navlari Xitoyga XI 
asrda Tailanddan keltirilgan. Xitoyning shimolida aholining о‘sishi XVI asrda bu yerda 
makkajо‘xorining keng tarqalishi bilan bog‘liq.XIV-XVI asrlarda Xitoy sanoati rivojlandi, shoyi 
va ip gazlamalarga pardoz berish , qog‘oz, shisha, chinni, lak tayyorlash, oltin, kumush, mis, 
temir rudasi, tuz qazib chiqarish keng tarqaldi. Pekin, Nankin kabi shaharlarda saroylar, 
ibodatxonalar, bezakli minoralar kо‘priklar, arklar qurildi. Minlar davrida sanoat asosan 
hunarmandlikdan iborat bо‘lib qoldi. Shuningdek kо‘pgina shaharlarda manifaktura tipidagi 
ustaxonalar (ya’ni chinni ishlab chiqaruvchi) manifakturalar mavjud edi. Kon-ruda qazib 
chiqarish sanoatida majburiy mehnat tamomila hukmron edi. Bu dinastiya ichki siyosatda 

---

mamlakat iqtisodiyotini kо‘tarishga katta e’tibor berdi. Avvalo soliq tizimi tartibga solingan, 
soliqlar miqdori kamaytirilgan. Mо‘g‘ullar egallab olgan barcha yerlar musodara qilinib, 
yerlar davlat yerlariga aylantiriib, dehqonlarga chek yer qilib bо‘lib berilgan. Dehqonlarning 
qarzlari kechib yuborilgan. Qullar ozod etilgan. Ipak yetishtirishga katta e’tibor berildi, chunki 
ipakdan kiyim-kechak tikilgan, yelkanlar yasalgan, musiqa asboblari uchun torlar 
tayyorlangan. Xitoyda XIII asrda miltiq, XIV asrda esa tosh va о‘q solib otiladigan metall 
zambaraklar ixtiro qilingan.Min sulolasi Markaziy Osiyodagi Amir Temur davlati bilan 
munosabatlari dastavval yaxshi bо‘lgan.Xitoy va Amir Temur davlati о‘rtasida aloqalar 
yaxshilangan. 
Amir 
Temurning 
1387-yilda 
Xitoy 
hoqoni 
Tayszuga 
yozgan 
maktubida:”karvonsaroylararo yо‘llar ochildi, yо‘llardagi qaroqchilar yо‘q qilindi, uzoq 
yurtlarga boruvchilar о‘zlarini xotirjam his qiladigan bо‘ldi” degan edi. Amir Temur Min 
davlatining poytaxti Pekin (Xonbaliq) shahriga 8 marta elchilar yuborib Xitoy bilan diplomatik 
va savdo aloqalarini rivojlantirgan. Chunonchi, 1387 va 1389 yillari kuzda Mavlono Hofiziy, 
1388 yilda Toj ad-Din, 1391 yilda Shoxalil, 1392 yilda Nig’mat ad-Din, 1394-1395 yillarda 
Darvish, 1396 yilda Alomat ad-Din boshchiligidagi elchilar Pekinga Amir Temur davlati 
nomidan borgan.Pekindan ham Temur davlatining poytaxti Samarqandga 1395 yilda Bo An 
boshchiligida 1500 kishidan iborat elchi va savdogarlar guruhi, 1397 yilda Chen Deven 
boshchiligida Xitoy elchilari va savdogarlari kelgan. Shu davrda Samarqanddan Pekinga 6 
oyda yetib borilgan. Ma’lumki, Xitoy hukmdorlari “xuandi” (imperator) deb atalib, u 
Tangrining yerdagi о‘g‘loni “tyanzi” hisoblangan.Xitoy tarixchilarining asarlarida qayd 
etilishicha, Min sulolasining xonidan ranjigan Amir Temur (ranjishining sababi Turkistonlik 
savdogarlarga Xitoyda erkin savdo qilishga yо‘l qо‘yilmaganligi edi), ularga qarshi harbiy 
yurishlar qilmoqchi bо‘lgan, bundan xabar topgan Min sulolasi tashvishga tushib, urushga 
tayyorgarlik kо‘ra boshlaydi.Amir Temur 1404 yil kuzida nabirasi Ulug‘bekni tо‘yini о‘tkazish 
bahonasida о‘z qо‘li ostidagilarni Samarqandga taklif qilib qurultoy chaqiradi. Unda Xitoyga 
bо‘ladigan urush masalasi muhokama qilinadi. Qurultoyda Xitoyga qarshi qilinadigan urush 
islom dinini tarqatish bayrog‘i ostida olib borilishi hisobga olinib, bu urush muqaddas deb 
e’lon qilindi.Sohibqiron ulug‘ tug‘i (tug‘.turk.-Sharq mamlakatlarida hukmdorlik, vazirlik,