Reja: Subyektda investitsiyalarni boshqarishning umumiy asoslari

Bugungi kunda riskni boshkrish bo‘yicha yetarli darajada yaxshi tarkib topgan faoliyat mavjuddir. Bu faoliyat quyidagi asosiy yunalishlarni uz ichiga oladi.
1. Identifikatsiya (Identyfication);
2. Riskni baholash;
3. Risk boshkaruvida maddad va instrument tanlash;
4. Riskning oldini olish va nazorat qilish;
5. Riskni moliyalashtirish
6. Natijalarning bahosi
Birinchi va ikkinchi yunalishlar riskning tahlili deyiladi. Riskning Identifikatsiya – sifat tahlili bo‘lsa, Riskning bahosi esa –miqdoriy tahlildir. Risk tahlillari ichida eng ko‘p uchraydigani riskni nazariy boshqaruvi bo‘lib statistik usullar hisoblanadi.Ushbu usullar: statistik tekshiruv Monte–Karlo esport usullarini baholash, analitik usul aloqador risklarni kattaligi tahlili, muhim bosqichlardan biri bo‘lib riskni boshqarishda choralar va usullar bosqichi hisoblanadi .
Risklarni boshqarishda usul va choralardan fodalaniladi. +abul qilingan usul doirasida bir necha choralardan foydalanish mumkin. Nazariya va amaliyot risk boshkaruvini turt asosiy guruhga ajratib beradi: 1. Siqib chiqarish riski; 2. Riskni oldini olish va nazorat; 3. Risk sugurtasi; 4. Riskni singdirish. Turtinchi yunalish – Riskning oldini olish va nazorat oldindan belgilangan reja va dastur asosida tashkiliy texnik tadbirlarni ko‘zda tutadi. Bular jumlasida quyidagi tadbirlar kiradi: Risk monitoringi Risk bashorati taxdid solayotgan xavfdan boshqarmani xabardor etish oldini olish va nazorat doirasida maxsus tashkiliy texnik tadbirlar o‘tkazish. Beshinchi va turtinchi yo‘nalishlar umumiy «tanlangan usulni amalga oshirish» deb ham yuritiladi. Natijalatni baholash- Mavjud loyiha doirasida faoliyatning Risk- menedjmenti qismini xulosaviy qismidir; Loyihaviy faoliyatning quyidagi xususiyatlariga e’tibor berish lozim: A)ishtirokchilarning ko‘pligi: B) sezelarli vaqt chuzilishi: S) loyhaviy faoliyaatning kibin harakter D) xalqaro xarakter YE). vaqtinchalik chuzilish omili O).Risklar tahlili investitson fazasidan urin olgan. Ayni vaqtda bu tahlilning obyekti bo‘lib investitsion va ishlab chikchrish fazolaridagi risklar hamda loyhalarning yopilish fazodagi risklar hisoblanadi. Tahlil o‘tkazish vaqtida bu fazolar o‘rtasidagi masofa shuni bildiradi:
ba’zi risklar identifikatsiya bosqichida hisob olinmagan bo‘lishi mumkin;
loyihani amalga oshirish shartlarni o‘zgarishi natijasida ba’zi risklar nomuvafiq bo‘lishi mumkin;
loyhaga o‘tkazilgan o‘zgarishlar natijasida ba’zi risklar to‘g‘ri kelmasligi mumkin; shu risk bo‘yicha yangi olingan axborotga asosan, bu riskni qayta ko‘rib chiqish lozim.
Loyihaning kombinatsiyalashtirilgan xarakteri. Bu omilni loyihaviy risk boshqaruvida hisobga olinishi investitsiya oldi fazasida u risk tahlili vositasida ko‘rib chiqish lozim. Loyiha doirasidagi turli xil faoliyatlarga aloqador holda: ilmiy izlanish, ishlab chiqarish, tijorat, moliyaviy va boshqalar.
Yuqoridagi loyihaviy xususiyatlarni hisobga olib quyidagi xulosaga kelish mumkin :
Loyihaviy risk tahlili alohida loyihaviy faoliyatda riskni boshqarish bosqichi sifatida emas balki butun loyiha mabaynida bosh tamoyil bulish lozim.
B) Ishtirokchilarning ko‘plilik omili.
Loyiha ishtrokchilarining ko‘p ekanligi asosiy (loyihaviy kompaniya, loyiha xomiylari va kreditorlar), ikkilamchi (istemolchilar, yetkazib beruvchilar va jiddiy obektlarga olib kelishi mumkin.
Birinchidan, har bir ishtrokchi boshqalardan farqli ularoq o‘ziga xos riskga ega.
Ikkinchidan, har bir ishtrokchiga to‘g‘ri keladigan yuqori riskning darajasi ishtrokchilar o‘rtasidagi zanjirga bog‘liq.
Uchinchidan, har bir ishtirokchi uchun loyihaning boshqa ishtirok-chilari o‘ziga xos risk olishdir.
Bu risk olishlardan xulosa chiqargan holda, shunga muvofiq tavsiflar berish mumkin: barcha loyiha ishtrokchilari risk sharoitida bir tahlil uslubidan foydalanishalari lozim, subyektiv olish riskini minimallashtirish va umumiy maqsadga erishish uchun ishtrokchilar o‘rtasidagi risk taqsimoti hech bo‘lmasa umumiy ko‘rinishda investitsiya oldi bosqichiga amalga oshirishi mumkin. Agar risk taqsimoti bo‘yicha savdo keyinroqqa qoldirilsa, loyiha tuxtab qolishi va sarflangan xarajatlar behuda ketishi mumkin. Risk taqsimoti narx kelishishi kabi operatsiyalardan ham muhimroq riskni taqsimlashda uni ishtirokchilar zimmasiga alohida-alohida yoki umuman bo‘lib tashlashni o‘zi bulmaydi, chunki bir ishtrokchining o‘z vazifasini bajarmasligi boshqalarni ham o‘ziga tortib ketadi va hamma jabr ko‘radi. Shuning uchun ishtirokchilarning manfaatlari mos keladigan muhit yaratish lozimki, ular o‘zlarini «bir qayiqda» deb bilishi kerak.
Har bir ishtirokchi qay darajada bo‘lmasin riskning xususiy faktori bo‘lib hisoblanadi, tashabbuskor hamkor tanlashda hamkorlarning bu ish borasidagi tajribasi va mutaxassisligi omillarga e’tibor berish hamda hamkorlikning iqtisodiy ahvolini albatta birinchi navbatda ko‘rib chiqish lozim.
Loyihaviy faoliyatning xalqaro harakteri.
Bu harakterning jihati shundaki, loyiha ishtirokchilari turli davlat huquqchiligiga buysunishlari hamda xalqari tashkilotlar stetus (yerlik)lariga ega bulishlari mumkin.
Loyihaviy faoliyatning internatsionlashuvi xalqaro mehnat taqsimotini chuqurlashishi bilan transmilliy kompaniyalarni jahon iqtisodiyetidagi o‘rnini kuchaytirish, loyihalarni qo‘llab quvvatlashda xalqaro moliya institutlarini ahamiyatining o‘sishi bilan shartlanadi.
Loyihaviy faoliyatning xususiyatlarida yuqorida eslatib o‘tilgan risklar menejment bosqichlarida o‘z izini koldiradi: risklarni identifikatsiyalash ( sifatiy tahlil )
Bu tahlil omillarini aniqlash, risk ko‘rinishlarini, bosqichlarini riskning o‘sishi mumkin bo‘lgan sharoitda aniqlash mumkin.
Risklar turli tumanli (har bir loyiha uchun)liga qaramay, bir xil turdagi loyihalarda yuzaga keladigan risklar yetarli darajada andozalashgan.
Riskning tahliliy jarayonini rasmiylashtirish uchun turli risk matritsalari ishlab chiqilganki, ularda loyihaviy risklarning ko‘rinishlari, yechimlari, sohalari va ularni amalga oshirish vaqtlari kursatilgan.
Risklarni baholash ( miqdoriy tahlil )
Loyihaviy faoliyatda riskni baholash usullarining ichida ko‘pincha: «loyihaning ta’sirchanlik tahlili» foydalaniladi. Unga ko‘ra « zararsizlik nuqtasi»ni aniqlash barqarorlikni tekshirishni aniqlash ko‘zda tutildi.
Ta’sirchanlik tahlili loyihaning ta’sirchanlik darajasi loyihada belgilangan uxshash parametrlardan birining uzgarishi loyiha ta’sirchanligining qay darajada o‘zgarishini aniqlab beradi.
Zararsizlik nuktasini aniqlash.
Bu usul yordamida mahsulot sotuvidan kelib tushgan foyda va uni ishlab chiqarishga ketgan xarajatlarning tengligi ya’ni sotuv hajmini aniqlash mumkin.
Zararsizlik tahlili loyihaviy kudrat yoki ishlab chiqarish hajmini aniqlash uchun xizmat qiladi.
Barqarorlik nazorati. Bu usul loyiha ishtirokchilari uchun birmuncha xavfli bo‘lgan loyihaning o‘sish ssenarisini ishlab chiqarishni ko‘zda tutadi.

• 
  Miqdoriy tahlil usuli boshka usullar ichida chet el va ilmiy adabiyotlarda:
  
• 
  ssenariy tahlili;
  
• 
  hal qilish daraxti;
  
• 
  «Monte-Karlo usuli;
  
• 
  noaniqlikning rasmiy tasviri;
  
• 
  statistik usul;
  
• 
  mutaxasisning bahosi usuli;
  
• 
  riskni baholash pallasi;
  

opalogiye usulideb ham yuritiladi
Tayanch iboralar: Subyektning investitsi siyosati, real investitsiya-larni boshqarish, asosiy shakllari, investitsiya loyihalarning shakllari, investitsion loyihalarni samaradorligini baholash uslublari, moliyaviy investitsiyalarni boshqarish, moliyaviy investitsiyalar portfelini tashkil topishi.