Reja: Suvning asosiy ekologik omillari va ularni organizmlarga ta’sir qilish qonunlari. Suvning kimyoviy tuzilishi. Suvning faol reaksiyasi, stenobiont va evribiontlar Tayanch

Loyqaning uosil bo’lishi ia tarkibi. Suv havzalari tagidagi loyqaning tarkibi, mayda zarrachalarning ulchami, zichligi. suvda yuvilib ketish yoki yuvilmasligi katta ekologik axamiyatga egadir. Suv osti loy va loyqaning fizikaviy tarkibi loy, loyqa. kum, mayda va katta-kichik 1,0-1000 mm va undan katta goshlardan iboratdir. Suv osti loy va loyqaga nisbatan organizmlar evri edafik guruxlarga bo’linadilar. Sqnedafik formalar bir xil substratga
o’rgangan, moslashgan bo’ladilar. Masalan, stenedafik formalarga litofillar-goshlar ustida, psammofillar kumlarda, argilofillar loylarda va perofillar loyklarda yashaydigan organizmlarga misol bo’ladilar.
Ko’pchilik bentos organizmlar loyni uz tanalaridan o’tkazish jarayonida orgaiizmlar qoldiqlarining chirishidan loyqada xosil bo’lgan organik moddalar katta ekologik axamiyatga egadir. Lekin, chirish jarayonining boshlanishnda xosil bulgap organik moddalar rganizmlar uchun oziqalik moxiyatiga egardir. Vaqt o’tishi bilan ulik moddalarning 30-35% gumin kislotalardan bitumlarga aylanib, ulardan tirik organizmlar foydalana olmaydilar.
Suvdi erigan kislorod aa boshsa gazlar. V.I.Vernadskiyning (1976) fikricha, Yerning atmosferasi gidrosfera ichiga kirib, suv osti troposferasini xosil qiladi. Suvga o’tgan gazlar suv bilan aralashmaydilar, ya’ni kimyoviy modda xosil kilmaydilar, uzlarining oldingi xususiyatlarini saqlab qoladilar, suvga o’tgan gazlarning miqdori suv xaroratiga, undagi erigan tuzlar miqdoriga bogaikdir.
Suvda kislorodning ko’payishi, asosan atmosferadagi kislorodning suvga o’tishdan (invaziya) va o’simliklarning fotosintez jarayonida ajratgan kislorodi xisobiga bo’ladi. Kislorodning kamayishi esa, uning suvdan chiqishi (evaziya), oqsidlanish jarayoni va nafas olishga sarf bo’lishidan kelib chiqadi. Suvda kislorod miqdorining o’zgarib turishi, shu suv havzasiga quyilayotgan suvdagi kislorodning ozligi yoki ko’pligiga bogaikdir.
Kislorod chuchuk suvlarda tula erisa, dengiz suvida uning 80% eriydi. Suv muxitida Yer xavo muxitiga qaraganda kislorod kam bo’ladi. Faqat suv o’simliklari ko’p usadigan va fotosintez jarayoni yuqori darajada o’tadigan joylardagina suvda kislorod yetarlidir.
Ko’llarda kislorodning taqsimlanishi suvning xarakatiga, suv qatlamlarining aralashib turishiga va shu yerda uchraydigan organizmlarning xarakteriga, son sifatiga boglikdir.
Suv havzasidagi kislorod rejimi va umuman suv qatlamlaridagi kislorodning miqdori ko’p omillarga bogaikdir, ya’ni atmosferadan kislorodning yutilishi (invaziya) suvning yuqori qatlamida bo’lib, xuddi shu qatlamda fotosintez jarayoni faol o’tadi. Shuning uchun xam suvning yuqori qatlami kislorodga to’yingan bo’ladi.
Suvning yuza va chuqur qatlamlarida kislorodning notekis gaksimlanishiga kisorodnig dixotom xolati, agar kislorod bir tekisda taqsimlangan bo’lsa. knslorodning gomooqsigen xolati deb aytiladi.