Reja: Suvning asosiy ekologik omillari va ularni organizmlarga ta’sir qilish qonunlari. Suvning kimyoviy tuzilishi. Suvning faol reaksiyasi, stenobiont va evribiontlar Tayanch

Harorat. °S 10 20 30

Yopishqoqlik. spz 1,31 1,1 0,87
lekin, suvning sho’rligi ortishi bilan, uning yopishqoqligi birmuncha ortadi. Suvning yopishqoqligini o’zgarishi u yerdagi mayda organizmlarning karakatiga katta ta’sir qiladi. Katta yopishqoqlikni yengadigan sistema kichik organizmlarda bo’lmaydi.
Xaroratning ko’tarilishi va sho’rlikning ortishi bilan yopishqoqlikning o’zgarishi suvdagi organizmlar uchun mukim akamiyatlidir. Ayniqsa gidrobiontlarning suvni pastki qatlamlariga tushishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Suvning yopishqoqligi turli gidrobiontlarning suv qatlamlarida turlicha karakat qilishiga imkon beradi. Ko’pchilik gidrobiontlar suv bilan ishkalanib, moslashib karakat qilish xislatlari yuzaga kelgan.
Suvning harakati. Suv massaning karakati gravitaqion kuchlar, shamol, organizmlar ta’sirida va boshqa sabablar asosida yuzaga keladi. Gravigaqion kuchlarga Oy va Quyosh’ning tortish kuchidan kelib chiqqan suvning ko’tarilish (priliv) va pasayishiga (otliv) kiradi. Yerning tortish kuchi natijasida daryolarning oqishi, ko’l-dengiz va okeanlarda suv qatlamlarining tulkinlar yordamida aralashishi kelib chiqadi. Bunday kolatlar shamol ta’sirida kam bo’lib, suvning yuza qatlami aralashadi, suvdagi qarorat, kislorod va boshqa gazlarning taqsimlanishiga sabab bo’ladi. Organizmlar karakati, ular tanasidan suvning o’tkazilish jarayonida kam suv massasi qisman aralashadi. Suvning karakati oqish va tulkiilar formasida bo’ladi. Suvning oqishi: gorizontal va vertikal oqish kamda uni yuza qatlamini va chuqur qatlamlarini oqishi kolida kuzatiladi. Suvning oqishi qarama-qarshi yo’nalishlardagi suv massasining aralashishidan kelib chiqadi. Suvning karakati gidrobiontlar uchun bevosita va bilvosita akamiyatga ega. Suv karakatining bevosita ta’sirida organizmlar gorizontal va vertikal aralashadilar, bentos formalar yuvilib, suv kavzalarining ochiq yoki chetlariga chiqarib tashlanadi. (daryolar, ko’llar). Suv karakatining gidrobiontlarga bilvosita ta’siri oziq moddalar va kislorodning kelishi, metobolitlarning suv orqali oqib kstishi, qaroratning bir maromda bo’lishi, suv tagidagi loyqaiing kosil bo’lishi kabi omillar orqali bo’ladi.
Suvni oqish tezligi O’rta Osiyo daryoalarida 0,5-5 m/sek. ayrim betonlangan va kiyaliklardan pastlikka yo’naltirilgan, kanallarda esa, suvning oqish tezligi 8-10 m/sek ga yetadi. Bunday joydagi betonlar usti asosan ko’k-yashil suvo’tlarning yupqa plyonkalari bilan qoplangan. Turli organizmlar suvning oqish tezligini va yo’nalishini turlicha qabul qiladilar.