Reja: Til va nutqning farqlanishi, Lison va nutqni ajratishda F. De. Sossyur ta’limoti

Mavzu : Til va nutq munosabati

Reja: 1.Til va nutqning farqlanishi, Lison va nutqni ajratishda F. De.Sossyur ta’limoti.

2.UMIS tabiatlilison va YAHBO tabiatli nutq hodisasi.

3. Lisoniy va nutqiy birliklar haqida ta’limot

Lison va nutq farqlanishi F.D.Sossyur ta’limoti tilning psixofizik hodisa ekanligi, umumiylik, mohiyat, imkoniyat, sabab va yakkalik, hodisa, voqealik, oqibat, lisoniy birlikning shakily va ma’noviy qiymati, lisoniy birliklar, nutqiy birliklar, fonema va tovush munosabat, morfema va qo’shimcha munosabati, qolib va hodisa munosabati.

Tilshunoslik boshqa fanlardan ajratilib, alohida nustaqil fan sifatida tanilgan davrlardayoq til va nutqni farqlashga e’tabor berilgan edi. Ammo fan taraqqiyoti tarixi davomida hamma jihatdan til bilan nutq bir-biridan farqlanavermaydi. Shuning uchun ko’pincha nutqqa xos hodisalar til hodisasi talqin qilinib kelinadi. Tilshunosligimizning keying taraqqiyotida til va nutqni farqlashga jiddiy e’tabor berilmoqda.

Til va nutq qanday birliklarga egaligi nuqtayi nazaridan ham farqlanadi. Til birliklari deganda nutqqa zid qo’yilgan tilning birliklari tushuniladi. Shuningdek, tilshunoslikdagi ilmiy manbalarda lingvistik birlik degan tushuncha ham kuzatiladi. A. Nurmonovning ko’rsatishicha, bu tushuncha til birliklarini ham, nutq birliklarini ham qamrab oladi. Tilning sistemaviylik tabiati shundaki, u sanoqli figuralar, ya’ni birliklarning kombinatsiyalari orqali cheksiz axborotlarni uzatish imkoniyatiga ega. Shuning uchun til birliklarining miqdori cheklangan, barmoq bilan sanoqlidir.

Tilshunoslik fani bir necha bo’limlarga bo’linadi vaularning har biri tilning sathlari bilan bog’liq ma’lum masalani o’rganadi. Til nutq tuzib fikr, his- tuyg’u, shodlik, g’am kabilarni ifodalashga xizmat qiladigan fonetik, leksik va grammatik vositalar tizimi, kishilar orasida asosiy va eng muhim aloqa-aralashuv, fikrlashuv quroli bo’lib xizmat qiladigan ijtimoiy hodisa sifatida bir qator vazifalarni bajaradi. Nutq jarayonida turli iste’moldagi asosan til va yozuvning qo’llanilishi qolgan aloqa vositalari keraksiz degani emas, albatta, ularning ham o’ziga xos o’rni bor

Til so’z, morfema va fonemalarning oddiy tig’indisi emas. U bir butun sistemasidir. Tilning sistemaligi uning ichki tuzilishida namoyon bo’ladi, chunki u ham ichki tuzilishga ega bo’lib, bu ichki tuzulish pog’onaviylik xususiyatiga ega. Har bir pog’onaga xos birlik ikki va undan ortiq uzvlarning o’zaro munosabatidan tashki topgan butunlikdir. So’z morfologik sath birligi sifatida ikki va undan ortiq morflarning o’zaro birligidan tashkil topgan butunlik. Morfema esa ikki va undan ortiq morflarning o’zaro munosabatidan tashkil topgan sanaladi.

Til ichki tuzulishining pog’onaviylik tabiati butunlik deb olinayotgan birlikning nisbiyligini ko’rsatadi. Butunlik deb qaralayotgan obyekt faqat tilning ma’lum pog’onasiga nisbatan olinadi. Bir pog’onada butunlik sifatida qaralayotgan obyekt o’zidan yuqori pog’onaga, ya’ni kata butunlik tarkibiga uning elementi bo’lib kiradi. Masalan, morfema morfemik sathda ikki va undan ortiq fonemalarning munosabatidan tashkil topgan butunlik sifatida, morfologik sathda esa so’zning bir elementi sifatida qaraladi.

Aloqa vositalari:

Tilning ichki tuzulishi va vazifalari.

• Aloqa vositalari:
• a) asosiy aloqa vositalari. b) yordamchi aloqa vositalari. 2. Tilning asosiy vazifalari va boshqa aloqa vositalaridan afzalliklari. 3.Tilning ichki tuzulishi. 4.Til- sistema. 5.Tilning sathlari. 6.Tilning vazifalari. 7.Til va nutq. 8.Til birliklari va nutq birliklari.

Tilning ichki tuzulishi va vazifalari.

1.Aloqa vositalari:

a) asosiy aloqa vositalari. b) yordamchi aloqa vositalari

2. Tilning asosiy vazifalari va boshqa aloqa vositalaridan afzalliklari. 3.Tilning ichki tuzulishi. 4.Til- sistema. 5.Tilning sathlari. 6.Tilning vazifalari. 7.Til va nutq. 8.Til birliklari va nutq birliklari.

E’tiboriz uchun rahmat

s̸e̸v̸g̸l̸i̸m̸ u̸c̸h̸u̸n̸��