Reje: Kirisiw Sirtqi sawda teoryasi Xalq araliq sawda faktorlari Sawdaniń quram bólegi ha’m tiykarǵi tovar aǵimlari Juwmaq Paydalanilǵan ádebiyatlar Kirisiw

Reje:
Kirisiw.……………………………………………………………..…….…2
Sirtqi sawda teoryasi………………………………………………....…….3
Xalq araliq sawda faktorlari………………………………………………5
Sawdaniń quram bólegi ha’m tiykarǵi tovar aǵimlari……..……………7
Juwmaq….….………………………………………………………………11
Paydalanilǵan ádebiyatlar…………………………………………..…..…12

Kirisiw
Sırtqı sawda — bir mámlekettiń basqa mámleket yamasa mámleketler menen júrgizetuǵın sawda-satiq esaplanadi. Mámleketten tovarlar shiǵariw (eksport) hám mámleketke tovarlar kirgiziw importtan dúziledi. Eksport hám import jıyındısı mámlekettiń Sırtqı sawda aylanbasın quraydı. Mámleketler ortasında sawda-satiq rawajlanıwı óz-ara payda alıw imkaniyatın beredi. Sırtqı sawda mámleketler araliq ekonomikaliq múnasábetlerdiń eń ápiwayı hám eń áyyemgi forması bolıp tabıladı. Misali, Egipet, Gretsiya hám Rim qul iyelewshilik basqarıw princpi dáwirinde aq basqa mámleketler menen óz-ara sawda-satiq múnasábetlerin ámelge asırǵan. Insaniyat tariyxında birinshi ret Shıǵıs hám Batıs dúnyasın bir-biri menen baylanıstırǵan Ullı Jipek jolı kontinentler ara sawdanı jolǵa qoydı. Bul jol házirgi Ózbekstan aymaǵında jaylasqan qalalarda sawda-satiqtiń keń eń jayıwına alıp kelgen edi.
Sırtqı sawdaniń rawajlanıwına Ullı geografiyalıq ashılıwlardan keyin jańa teńiz jollarıniń ashılıwı kúshli túrtki boldı. Ásirese, sanaat, mashinalasqan islep shıǵarıw, xalıq aralıq xojalıq baylanısların jáne de rawajlandirip jiberdi. Jańa tarmaqlar, islep shıǵarıw. túrleriniń payda bolıwı, miynet ońimdarlıǵınıń asıwı islep shıǵarılǵan ónimlerdiń ishki tutınıwdan tısqarı bólegin sırt ellerge shıǵarıw hám satıw imkaniyatın berdi. Usı waqıtta kópshilik mámleketlerde shiyki ónim resurslarına mútajlik keskin astı. Nátiyjede sırtqı aldı-satti háreketlerin ámelge asırıwdı uyǵinlastiratuǵin xalıq aralıq bazar payda boldı.

Sirtqi sawda teoryasi
Ilimiy-texnologiyalıq revolyuciya, sonoat islep shıǵarıwınıń qánigelestiriliwi hám kooperatsiyası tásirinde mámleketler ekonomikasında bolip atırǵan ózgerisler milliy ekonomikanin’ ózara tásirin kúsheytiredi. Bul xalıq aralıq sawdanı rawajlandırıwǵa járdem beredi. Barlıq mámleketler araliq tovarlar aǵımınıń háreketleniwinde dáldalshılıq etetuǵın xalıq aralıq sawda islep shıǵarıwdan tezirek ósip atır. Jáhán Sawda Birlespesinin’ izertlewlerine kóre, dúnya islep shıǵarıwınıń hár 10 procent rawajlanıwı ushın dúnya sawdasında 16 procentke rawajlanıw gúzetilip atır. Bul onin’ rawajlanıwı ushın jáne de qolay shárt-shárayatlardı jaratadi. Sawda áwmetsiz bólganda, islep shıǵarıw rawajlanıwı páseytiwedi.
Xalıq aralıq sawda – bul xalıq aralıq miynet bólistiriwi tiykarında payda bolǵan hám ózaro ekonomikalıq baylanislilig’in bildiriwshi túrli mámleketler islep shig’ariwshilari órtasidagi baylanis forması bolıp tabıladı.
Xalıq aralıq sawda degenda, dúnyanıń barlıq mámleketleri órtasidagi pullıq jalpı sawda túsiniledi. Biraq, xalıq aralıq sawda túsinigi tar mániste de qóllaniladi. Bul, mısalı, rawajlanǵan mámleketlerdiń ulıwma tavar aylanbası, kontinent, region mámleketleriniń, mısalı, Arqa Evropa mámleketleriniń ulıwma tavar aylanbası hám basqalardı ańlatadı. Jáhán baxaları jıl waqıtı, jayı, tovarlardı satıw shártleri, shártnamanıń qásiyetlerine qarab ózgaradi. Ámeliyatda jáhán sawdasınıń ma’lum oraylarinda belgili firmalar – tiyisli tavar túrlerin ekisport etiwshi yamasa import etiwshi kompaniyalar tárepinen dúzilgen iri, sistemalı hám turaqlı ekisport yamasa import operatsiyalarınıń baxaları jáhán baxaları retinde qabıl etiledi. Kóplegen tovarlar (dán, kaushuk, paxta hám basqalar ) ushın jáhán baxaları dúnyadaǵı eń iri tavar birjalarında ámelge asırilatuǵın operatsiyalar pratsesinde belgilenedi.
Sirtqi sawda – bir mámlekettiń dúnyanıń basqa mámleketleri menen tovarlar hám xızmetler ekisporti hám importınan ibarat bólgan sawdası. Bul tiykarınan sirtqi sawda shártnamaları bóyjumisa dúzilgen kommerciya operatsiyaları arqalı ámelge asıriladı.
Tiykarǵı sirtqi sawda operatsiyaları: