Reje: Kirisiw Sirtqi sawda teoryasi Xalq araliq sawda faktorlari Sawdaniń quram bólegi ha’m tiykarǵi tovar aǵimlari Juwmaq Paydalanilǵan ádebiyatlar Kirisiw

Tavar birjaları. Tavar birjalarınıń bir neshe tiykarǵı túrleri ámeldegi:
Ashıq – hámme ushın ashıq. Olar real tovarlar menen sawda etediler, sol sebepli satıwshılar hám qarıydarlar tuwridan-tuwri pitimlerde jumistirok etediler. Olardin’ arasındaǵı dáldalshılar múmkin, biraq tolab etińmeydi. Bunday birjalardıń iskerligi tómen tartibga salınǵan; klient esabına jumislaydigan dáldalshılar – brokerler hám óz esabınan jumislaydigan dilerlar menen aralash túrdegi birjalar; jabıq – haqıyqıy tovarlar sawdası. Olarda satıwshılar hám qarıydarlardıń « aylanba halqaga» kiriwleri hám usınıń menen bir -biri menen tikkeley boǵlanjumislari múmkin emes.
Házirgi waqıtta real tovarlar almashinuvi tek bázi mámleketlerde saqlanıp qolǵan hám onsha úlken bólmagan aylanbalarǵa iye. Olar a’dette jergilikli tovarlar menen ko’tere sawdanıń formalarınan biri bólib, olardin’ bazari islep shıǵarıw, satıw hám tutınıwdıń tómen konsentraciyası menen ajralıp turadı yamasa rawajlanǵan mámleketlerde sol mámleketler ushın eń zárúrli bólgan tovarlardı ekisport qılıwda milliy máplerimizni qorǵaw maqsetinde yoratilgan. Rawajlanǵan kapitalıstik mámleketlerde real tovarlar almashinuvi dayarli yóq. Biraq malum dáwirlerde, bazarni toshhkil etiwdiń basqa formaları ámeldegi bólmaganda, real tovarlar birjaları zárúrli rol óynashi múmkin.
Fyushers birjaları. Sawda pitimlerinde udi-sotdi hám kredit elementleriniń uyǵunligi hám sawdager tovarlardıń real satılıwınan qat'i nazar, onin’ ma`nisiniń múmkin bólgan úlken bólegi ushın pul ujumisga qızıǵıwshılıq birja sawdasınıń jańa túrin – fyushersni toshhkil qılıwda eń zárúrli faktorlar bóldi.
Tavar emes, bálki keleshekte tovarlardı jetkiziw bóyjumisa shártnamalar bóyjumisa múddetli almashinuvlar. Bul tek mutaxassislar tuwridan-tuwri sawda etetuǵın hám shártnama tovarlarınıń baxasın suǵurta qılıw pitimleri olardin’ tómenlewi yamasa kerisinshe, keleshekte rawajlanıw qáwipinen ústin bólgan jabıq múddetli almashinuvlar bóljumisi múmkin; ashıq múddetli almashinuvlar, bul jerde mutaxassislar menen bir qatarda shártnama satıwshıları hám qarıydarları da jumistirok etedi. Fyushers birjası – bul kapitalıstik ekonomikanıń eń dinamikalıq tormoqlaridan biri. Zamanagóy sharayatta fyushers sawdası birja sawdasınıń ústin forması esaplanadı.
Fyushers birjaları tekǵana tovarlardı tezirek sotadi, bálki ilǵor kapitaldı ilǵor kapitalǵa ılajı bolǵanınsha jaqınlaw muǵdarda hám tegjumisli doromadga jaqınlaw muǵdarda qaytarıp beriwdi tezlestiriwi múmkin. Bunnan tisqari, fyushers birjası qolaysız konyunktura jaǵdayında jumisbilarmonnin’ rezerv fondlarında mablaǵlarni tejewdi táminlaydi.
Fyushers sawdasınıń tiykarǵı qásiyetleri tómendegiler:
Pitimlerdiń qıyalıy tábiyaatı, yáni tovarlar almashinuvi dayarli ámeldegi bólmagan (real etkazib beriw ulıwma aylanbanıń 1-2 payızın toshhkil etedi), sebebi pitim toraflarinin’ minnetlemeleri baxalar ayırmashılıǵın tólash menen teris operatsiya menen biykar etiledi;
Tiykarınan real tovarlar bazari menen tikkeley bolmaǵan baylanislilik (tovarlardı jetkiziw arqalı emes, bálki xedjlash arqalı );
Udindan anıqlanǵan hám birlestirilgen, hár qanday individual ayrıqshalıqlardan juda bólgan, malum muǵdardaǵı birja shártnamasın ańlatıwı múmkin bólgan, aqshaǵa tuwridan-tuwri teńlestirilgen hám olar ushın qálegen paytda almashtirilgan baxalardıń tovarları ;
Jetkiziwge ruxsat berilgen tovarlar muǵdarı, jetkiziw jayı hám múddetleri bóyjumisa shártlerdi tóliq birlestiriw; Olar malum bir satıwshı hám arnawlı bir qarıydar órtasida emes, bálki olar arasında (hám tez – tez olardin’ brokerleri) hám esap -kitap asalatasi-satıp ujumis yamasa olardi satıw paytida táreplerdiń minnetlemelerin bojarjumis kepilligi rolini óynaydi fond birjasında arnawlı toshhkilot retinde pitimler hám kontragentlar olardi almashtirjumis. Usınıń menen birge, birjanıń ózi shártnamada yamasa sheriklerden biriniń torafidan biri retinde jumislamaydi.
Fyushers operatsiyalarında tárepler tek baxaǵa baylanisli hám tovarlardı jetkiziw múddetin tańlawda sheklen’en tóliq erkinliklerge iye; basqa barlıq shártler qatań tartibga solinadi hám pitimde jumistirok etken táreplerdiń qálewine baylanisli emes. Sol munasábet menen, fyushers birjaları, bázan « baxalar bazari» (yáni birja bahaları ) dab ataladı, tavar bazarlaridan (yiǵindisi hám birligi ) ayrıqsha bolıp esaplanıw, mısalı qarıydar hám satıwshı shártnamanıń qálegen shártleri bóyjumisa keljumisib ujumislari múmkin bólgan real tovarlar birjaları.