Reje: Kirisiw Sirtqi sawda teoryasi Xalq araliq sawda faktorlari Sawdaniń quram bólegi ha’m tiykarǵi tovar aǵimlari Juwmaq Paydalanilǵan ádebiyatlar Kirisiw

Ekisport – milliy islep shıǵarılǵan tovarlardı shet elge ekisport qılıw yamasa olardi satıw maqsetinde mámlekette qayta islew.
Import – shet el tovarlarınıń jumiski bazarda isletiliwi ushın olardi alip kiriw. Ekisport -import operatsiyaları xalıq aralıq sawdada eń kóp ushraydı.
Qarsi sawda– sirtqi sawda operatsiyaları, olardin’ isleniliwi hújjetlerde (pitimler yamasa kontraktlarda) ekisportshiler hám import etiwshilerdiń tovarlardı tóliq yamasa teń salmaqlılıqlaw tuwrisindag’i qatań minnetlemeleri belgilen’en. Ekinshi jag’dayda, baha ayırmashılıǵı naq to’lewler menen oraladı. Barlıq mámleketlikler sirtqi sawda milliy siyasatın tańlaw mashqalasına dus keledi
Sirtqi sawda siyasatı – salıqlar, subsidiyalar hám import hám ekisportke tuwridan-tuwri sheklewler arqalı sirtqi sawdaǵa tásir etetuǵın mámleket ekonomikalıq siyasatı. Barlıq mámleketlerdiń ekonomikası ol yamasa bul ta’rizde ekisport hám importqa baylanisli sebepli, mámleket sirtqi sawdanıń arnawlı bir qaǵıydaların ornatadı. Tariyxnan sirtqi sawda siyasatınıń eki qarama -qarsi túri rawajlanǵan: protektsionizm hám erkin sawda.
Protektsionizm – bul joqarı bajıxana to’lewleri en’izilgende, ayırım ónimlerdi alip kiriw qadaǵan etiledi, shet el o’nimlerinin’ jergilikli ónimler menen básekilesiwine jol qoymaw ushın basqa sharalar qóllaniladi. Protektsionistlik siyasat import tovarlardıń ornın basatuǵın jergilikli islep shıǵarıwdı rawajlandırıwǵa járdem beredi.
Sawda erkinligi – bul sirtqi sawda siyasatı bólib, ol jaǵdayda bajıxana shólkemleri tek tovarlardı alip kiriw yamasa oni shıǵıw dizimnen o’tkizedi.
Olar import hám ekisport bojlarin umitpaydi hám sirtqi sawdada muǵdarlıq hám basqa sheklewlerdi qóllanbaydi. Bunday siyasat a’dette milliy ekonomikanıń o’nimdarlig’i joqarı bólgan mámleketlikler tárepinen alip barıladı. Bunday jag’dayda, jergilikli isbilermenler tekǵana sirtqi básekige shıdam berip atırlar, bálki ózlarinin’ tovarların jáhán bazarina shıǵıw múmkinshiliklerin keńeytirip, protektsionistlik bajıxana tosiqlarin jen’ip otpekteler.
Hár bir mámlekettiń mápi ushın ol úlken ústinlikke iye yamasa eń kem hálsiz bólgan hám salıstırǵanda payda úlken bólgan islep shıǵarıwǵa qánigelesken. Milliy islep shıǵarıw parqları túrli islep shıǵarıw faktorları – miynet, jer, kapital, sonıń menen birge, arnawlı bir ónimlerde hár qıylı jumiski mútajlikler menen belgilenedi. Sirtqi sawda (atap aytqanda, ekisport) tárepinen milliy da’ramattin’ rawajlanıw dinamikasına, jumis penen ta’minlew, tutınıw hám investitsiya iskerligine tásiri hár bir mámleket ushın juda anıq muǵdarlıq baylanisliliqlar menen xarakterlenedi hám arnawlı bir koefficiyent – multiplikator retinde esaplanıwı hám ańlatılıwı múmkin. Daslep, ekisport buyırtpaları tuwridan-tuwri ónim islep shıǵarıwdı ko’beytedi, sol sebepli sol buyırtpanı isleytug’in tarawlarda jumis haqi asadı. Keyin ekilemshi tutınıw ǵárejetleri háreketke keledi.
Zamanagóy jáhán sawdasında túrli yuridikalıq shaxslar, korporatsiyalar, olardin’ birlespeleri, mámleketlikler, shaxslar qatnasadi. Bul mámleketlikler qánigeliklerin rawajlandırıw, olardin’ resursları o’nimdarlig’ini asırıw hám sol tarizde ulıwma islep shıǵarıwdı kóbeytiwi múmkin bólgan qural bolıp tabıladı.
Bunnan tisqari, zárúrli ózgesheligi sebepli geografiyalıq, siyasiy, milliy faktorlar, xalıq aralıq sawda ekonomikalıq hám siyasiy xaterler túrli bóladi.
Zamanagóy xalıq aralıq sawda dinamikalıq xarakterge iye. Dúnyanıń túrli mámleketleri hám regionları tavar aylanbasınıń ekisport, import torkibi hám kólemi ózgerip baratir. Analiz ekinshi jáhán urısınan keyin sawda aylanbasınıń juda tez rawajlanıwın ko’rsetedi