Reje Kirisiw. Tiykargi bolim

Bahalaw turleri ham qasiyetleri.

Miynet ónimliligin bahalawǵa tásir etiwshi faktorlar qatarına tómendegiler kiredi:
1. Bul jumısshı tárepinen atqarılatuǵın wazıypalardıń tábiyaatı. Sonday etip, xızmetker yamasa menejerdiń wazıypaları ustanikidan kóre kóbirek qadrlanadı.
2. Mámleket talapları, sheklewleri hám nızamları. Xızmetkerlerdi xoshametlew salasında mámleket tárepinen qadaǵalaw, olardıń mıynet haqı ekinshisi bolsa tikkeley bolmaǵan kárxanalardı jaqsılaw bahalaw sistemasın jaratılıwma odaydı.
3. Bahalaytuǵındıń xızmetker menen jeke munasábeti. Eger bahalaytuǵındıń etikalıq qádiriyatları jumıs etikaına uyqas kelse, onıń bahası kóp zattı ańlatıwı múmkin. Eger bul process jaman qolda bolsa, ol jaǵdayda bosatıw hám biykarlaw etisler sanı artadı, ol azayıwı múmkin hám miynet ónimliligi: jumısqa rásmiy munasábette bolǵan menejer ushın basqa birovning jumısınıń natiyjeliligin bahalaw da úlken áhmiyetke iye emes.
4. Baslıqtıń jumıs usılı. Menejer alınǵan bahodan túrli jollar menen paydalanıwı múmkin: hadal yamasa insapsız, qollap-quwatlaw yamasa jazalawda, unamlı yamasa unamsız hám miynet ónimliligin bahalaw onıń shólkemlestiriwshileri shama etkeninen pútkilley basqasha juwmaqlar shıǵardı.
5. Birlespe háreketleri. Olar miynet ónimliligin bahalawǵa da tásir etedi: olar bul sistemanı da qollap-quwatlawı, da oǵan qarsı turıwı múmkin.
Miynetti bahalawda tómendegi tiykarǵı jantasıwlar ámelde:
1) nátiyje boyınsha ball (mısalı, alınǵan payda ). Biraq, kóp adamlarǵa tásir etetuǵın quramalı, quramalı iskerlik ushın bul jantasıw etarli emes, sebebi hár birewiniń nátiyjege erisiwdegi úlesin bahalaw mashqalası payda boladı ;
2) minez-qulıqtı bahalaw (orınlanǵan iskerlik menen baylanıslı kriteryalarǵa muwapıq ). Biraq sonı esta saqlaw kerek, minez-qulıq onsha kóp emes, bálki ayrıqshalıqlar retinde bahalanadı, sol sebepli minez-qulıq kórinetuǵın bolıw tilinde bólek argumentatsiya talap etiledi;
3) tabıs reytingleri (minez-qulıq ólshewlerin yamasa ayrıqshalıqlardıń ólshewlerin sáwlelendiriwshi tárezi kórsetkishleri boyınsha ). Biraq, birpara ólshewlerdiń bahaları negizsiz túrde basqalarǵa ótkerilse, ulıwmalastırıw hám ulıwmalastırıwda qáteler qáwipi bar. Ózgertirilgen bahalarǵa mısallar : a) minez-qulıqǵa jóneltirilgen reyting shkalası ; b) minez-qulıqtı baqlaw shkalası ;
4) reyting tártipleri, bir neshe shaxslar ortasında ayırmashılıqlardı anıqlaw imkaniyatın beredi (bir yamasa bir neshe kórsetkishler boyınsha ). Bul jantasıw juplıq salıstırıwlaw ushın isenimli nátiyjeler beriwi múmkin.
Miynet ónimliligin bahalaw kadrlar menejeriniń wazıypası bolıp tabıladı. Biraq, birpara jaǵdaylarda bahalawda basqa shaxslar yamasa organlar qatnasadılar :
- Bir neshe qadaǵalawshılar komiteti. Bul jantasıwdıń abzallıǵı sonda, ol bir basqarıwshı tárepinen bahalanishi múmkin bolǵan tárepkashlikni joq etedi.
- Bahalanǵan kásiplesler. Bul erda olar óz kásiplesiniń islew dárejesin biliwleri, bir-birine ıseniwları hám mıynet haqı hám lawazımlardı asırıw múmkinshiligin qolǵa kirgiziwge intilmasliklari kerek.
- Bahalanganlarga boysınıwshılar. Bul sistema Exxon tárepinen qollanılǵan (mısalı, studentler dekanat jumısın bahalaǵan).
- Tuwrıdan-tuwrı baylanıslı bolmaǵan adam jumıs jaǵdayına. Bul jantasıw basqalarǵa qaraǵanda qımbatlaw hám xızmetkerdi júdá zárúrli lawazımda bahalaw, sonıń menen birge, ayıplawlarǵa qarsı gúresiw ushın isletiledi. ( nadurıs pikirde.)
- Jumısshınıń ózi basqa bahalaytuǵınlar tárepinen qollanılatuǵın usıllardan paydalanıw. Bul jantasıw tiykarlanıp qollanıladı jumıs natiyjeliligin bahalaw ushın emes, bálki xızmetkerler ortasında introspektsiya kónlikpelerin rawajlandırıw maqsetinde.
Múmkin kombinatsiya sanap ótilgen jantasıwlar : qadaǵalawshınıń bahası óz-ózin bahalaw jolı menen tastıyıqlanishi, basshı tárepinen berilgen bahalaw nátiyjeleri bolsa qol astındaǵılar yamasa kásipleslerdiń bahası menen salıstırılıwı múmkin. Miynetti bahalaw sistemasınıń kopchiligi bir qansha adamlardı bahalawda qatnasıwın kozda tutadı. Bunday ámeliyat sol adamdı minez-qulqın bahalaw ushın shın sharayatlardı jaratadı. Bahalaw sistemasın qollashning eń úlken qıyınchiligi - jumısshı tárepinen orınlanǵan jumıstı shıyesh usılların tabıw bolıp tabıladı. Son’g’i kriterya bolib miynettiń islep shıǵarıw qábileti xızmet etedi, lekin onı shıyesh mudamı da ańsat balavermaydi. Anıq bir teksttiń kop betini bexato jazǵan yamasa kemshiliksiz mikroprotsessorlarni kop yiqqan jumısshı málim bir waqıt aralıǵında basqalarǵa salıstırǵanda joqarı islep shıǵarıwdı kórsetip beredi. Shólkemdiń ulıwma islep shıǵarıw ónimliligin shıyesh múmkin bolsa da, kopincha olar xızmet korsatish tarawı jumısshıları hám injener-texnikalıq personal atqaratuǵın hár túrlı funksiyalar menen togridan-togri boglanmagan. Korinib turıptı, olda, xızmetkerler miynetin bahalaw ushın qasımcha kriteryalar zárúr, mısal ushın berilgen shólkemdiń klientler arasındaǵı ataqlılıq dárejesi, jumısshılardıń kásiplesler hám klientlerge salıstırǵanda ozini tutıwı, ilmiy tájriybesi hám t.b.
Xızmetkerlerdi basqarıw natiyjeliligi kop tárepten xızmetkerlerdi tańlawǵa baylanıslı. Xızmetkerlerdi tańlaw - bul eki tárepli process bolıp tabıladı. Bir tárepden kárxana dawagerge jumıs beriw yamasa bermaslikni hal qilsa, ekinshi tárepden dawager eger jumısqa usınıs etilse, ol bul usınıstı qabıllaw kerekpe yakikerak emesligin sheshedi. Bul processda baslıq tómendegi jaǵdaylarǵa az itibarın qaratmogi kerek. Dawagerlerdi, ásirese, ozi togrisida qısqasha maǵlıwmatlardı usınıs etkenlerdi bilip alıw ushın ılajı bolǵan barlıq ilajlardı kormoq kerek. Ashıq berilgen usınıslarǵa artıqsha ishonavermay, ozingiz shaxsan, jıljıtıwtirib bilgenińiz durıs. Talay ashıq pikir alıw ushın kandidattiń burınǵı jumıs beretuǵınsına qangiroq qılıw yamasa ol menen shaxsan ushırasıw kerek. Osha baslıqtıń usı xızmetkerden ajıralıp atırǵanına qanday qarayotganini itibar menen baqlaw kerek.
Kárxananı basqarıwdıń mánisi bir kisiniń yamasa kisiler toparınıń (basqarıwshılar, menejerler) basqa adamlarǵa (xızmetkerlerge) maqsetke yonaltirilgan háreketlerin uygotish ushın tásir korsatishdan ibarat. Keń mániste, bul jerde insanlardıń ozaro kompleks munasábetleri sheńberinde qararlardı qáliplestiriw, olardıń háreketleniwi hám orınlanıwın támiyinlew iskerligine xızmet etiwshi korsatmalar, processler hám instrumentler yigindisi názerde tutıladı. Kárxananı basqarıw az ishine úsh aspektni aladı :
1. “Kim kimni” basqaradi? (institutsional aspekt). Bul aspekt basqarıw máseleleri atqarıwshıların, atap aytqanda, menejerler hám basqarıw shólkemlerin xarakterleydi. Basqa tárepden, sol tárzde kim basqarıwın, atap aytqanda, qararlar menen baylanıslı shaxslar hám basqa xızmetkerlerdi anıqlaydı.
2. Basqarıw “qanday” ámelge asıriladı hám basqarıwshılarǵa “qanday” ta‟sir korsatadi (funksional aspekt). Bul aspekt, birinshiden, menejerler hám basqarıw shólkemleri iskerligi hám qáliplesiwin xarakterleydi. Bul jerde basqarıwdıń funksiyaları hám sonıń menen birge, menejerler iskerliginiń arnawlı xarakteristikaların (basqarıw usılların ) korib shıǵıw múmkin. Basqa tárepden, menejerdiń basqariluvchilarga tásir etiw munasábetleri xarakterlenedi. Basqarıw “neler” menen ámelge asıriladı? (instrumental aspekt). Bul aspekt menejerler az wazıypaların ámelge asırıwda isletetuǵın instrumentleri (basqarıw instrumentleri) ga tiyisli. Basqarıw processinde etika máseleleri de bólek orin iyeleydi. Menejerler ―tadbirkor organı atınan jáne onıń tapsırigi menen iskerlik júrgizgeni ushın basqarıwdıń ruwxıy olchovlari isbilermenlik etikasidan kelip shıǵadı. Bunnan tısqarı, olar basqarıwshılardıń jeke sapaları, hám sonıń menen birge, barlıq menejerlerdiń óndiris shıǵarıwdan tısqarı etika kodekslari menen anıqlanadı. Sizdiń qádem taslawıńız sıyaqlı sóylewińiz de tuwri bolsin. Tez sóylew insandı pikirinen atlastiradi, qızıwıńızdı korsatib qoyadi. Siz qabıl etiwge qolay bolǵan tezlik menen ańlatpalı etip gápiring. Ne gápirayotganligingizni tek ǵana uylab emes, bálki qanday gápirayotganingizga da qalaq tuting. Dawısıńız qanday esitilishini oyda sawlelendiriw etiń. Basqalar baylanısde ozini qanday tutıwın kuzating. Baylanıske kirisiwip atırǵan táreplerdi baqlawdıń kop múmkinshilikleri bar. Kinofilmlarda da, telekorsatuvlarda da tanısıw hám ushırasıw saqnaların korish múmkin. Korish waqtında itibar beriń. Dawısqa, gewde tutılıwına, háreketlerdiń tuwriligine itibar etiń. Insanlardı baylanıs processinde baqlaw múmkin bolǵan sharayatlarda islesangiz, bunnan paydalanıń.

3.