Reje: Kirisiw

Yaponiya menedjment basqarmasi

Yaponiyada mendjment, basqa ha’r qanday ma’mlekette bolg’anlig’i sebebli onin’ tariyxiy qa’siyetleri, ma’deniyati ha’m socialliq psixologiyasi su’wretlenedi. Bul ma’mlekettin’ social-ekonomikaliq du’zilisi menen baylanisli. Yaponiyadag’i basqariw a’meliyati Amerika ha’m Rossiyadan sezilerli da’rejede pariq qiladi, sebebi:

• 
  Yaponiya menedjmenti kollektivizmge, shaxsqa ta’sir etiwshi ta’rbiyaliq ha’m psixologiyaliq qurallardan paydalaniwg’a tiykarlang’an. Birinshiden, bul kollektiv aldinda waziypa tuyg’isi, bul yapon mentalitetinde uyaliw sezimi menen derlik birdey;
  
• 
  Yaponiyada menedjmenttin’ tiykarg’i temasi miynet resurslari. Yaponiyaliq menedjerdin’ maqseti ka’rxana paydalilg’in, tiykarinan jumisshilar o’nimdarlig’in asiriwdan ibarat.
  

Yaponiyaliq menedjment qa’nigesi X. Yoshixardin’ so’zlerine ko’re, Yaponiya basqariwinin’ to’mendegi tiykarg’i principlerin ajiratip ko’rsetiw mu’mkin:

1. 
   Jumis penen ta’miyinlew ha’m isenim ortalig’in jaratiw kepilligi;
   
2. 
   Korporaciyanin’ ashka’ralig’I ha’m qadiriyatlari;
   
3. 
   Axboratqa tiykarlang’an basqariw;
   
4. 
   Sapag’a jo’neltirilgen basqariw;
   
5. 
   Tazakiq ha’m ta’rtipti saqlaw.
   

Uliwma alg’anda, yapon menedjmenti insan mu’nasibetlerin jaqsilawg’a qaratilg’anlig’i menen ajiralip turadi: uyg’inliq, toparg’a jo’neltirilgenlik, jumisshilardin’ ta’rbiyaliq paziyletleri, turaqli ba’ntlik ha’m jumisshilar ha’m menedjerler ortasindag’i qatnasiqlardi uyg’inlastiriw.

Basqariw sistemasi. Yaponiya ka’rxanalarinda basqariw qadag’alawi da’stu’riy basqariwda a’detlengenindey, turaqli ko’rsetpeleri qabil qiliw menen emes, ba’lkim ja’rdem beriw ha’m islep shig’ariw processinde a’zzi baylanislardi aniqlaw arqali a’melge asiriladi. Basqariw “ Identifikaciya qiliw – jaza ” modeli menen emes, ba’lkim “ tekseriw – ja’rdem ” modeli menen baylanisli.

Intizamdi saqlaw ha’m jumis sapasin jaqsilaw ushin yapon adminstraciyasi jazadan ko’re ko’birek is haqina tayanadi. Qoshametler paydali usinislar, baxitsiz ha’diyseler waqtinda o’mirdi saqlap qaliw, oqiw kurslarinda u’ken jetiskenlikler, waziypalardi joqari da’rejede orinlaw ha’m ka’sipleslerine u’lgi boliw ushin berilgen. Usi qoshametler ha’r qiyli: xatlar, sawg’alar ya’ki pul ha’m qosimsha demalislar.

Jazalar da’kki, ja’riyma ha’m jumistan bosatiw bolip bo’linedi. Urliq, para aliw, sabatoj, jawizliq, aqsaqallardin’ ko’rsetpelerine ataylap boysinbaw jag’daylarinda jumistan bosatiw mu’mkin. Yaponiyaliq menedjerler jazalarg’a ha’dden tisqari biymalel mu’raja’a’t qiladi. Jaza menen qorqitiw taktikasinan pariqlilar, Yaponiya basshilig’I jumisshilari o’z-o’zin an’lawg’a ayriqsha itibar beredi ha’m sol sebepli intizamdi motivaciyalaw ushin uranlardin’ taktikasinan paydalanadi.

Bul poziciya tu’sinerli: bir ta’repten, ha’r bir to’men mansapdar shaxs individual ha’m qa’te qiliw huquqina iye, basqa ta’repten, jallawda tuwri kadrlar siyasati hu’jda’nsiz jumisshilardi kompaniyag’a jaqinlatpaydi, sebebi oni jallag’an shaxs toliq juwapker boladi.

Insan resurslarin basqariw. Yaponiya korporaciyalari o’z jumisshilarin ilaji barinsha na’tiyjeli islewi ushin basqaradi. Usi maqsetke erisiw ushin yapon kotporaciyalari amerikaliq jumisshilardi basqariw usillarin, sol qatarda na’tiyjeli is haqi sistemalarin, miynet ha’m jumis jaylarin sho’lkemlestiriwdi analizlew, jumisshilardi sertifikatlaw ha’m basqalarin qollanip kelmekte.

Biraq, Amerika ha’m Yaponiya miynet menedjmenti ortasinda u’lken pariq bar:

1. 
   Yaponiya korporaciya o’zlerinin’ jumisshilarinin’ sadiqlig’inan ko’birek paydalanadi.
   

Joqari lawazimli a’meldarlar da, a’piwayi basshilar da o’zlerin korporacita wa’kili dep biledi. Yaponiyada ha’r bir jumisshi o’zinin’ kompaniyasi ushin a’hmiyetli ha’m za’ru’r shaxs ekenligine isenimin ka’mil qiladi – bul o’zin kompaniya menen tanistiriwdin’ belgisi. Ja’ne bir da’lil sonday-aq, yapon jumisshisi o’z ka’sibine tiyisli sorawg’a juwap retinde ol islep atirg’an kompaniyani shaqiradi. Ko’o g’ana jumisshilar kemnen-kem demalis ku’nlerin aladi ha’m ko’binshe o’zlerinin’ is haqi to’lenetu’gin demalislardan toliq paydalanbaydi. Sebebi olardin’ waziypasi kompaniya za’ru’r bolg’anda ha’m sol menen kompaniyag’a bolg’an sadiqlig’in ko’rsetedi. Teoriyaliq jaqtan, ol menen o’zin tanip aliw sonshelli ku’shli boladi.

2. 
   Yaponiya korporaciyalari o’z jumisshilarina is jaylarin kepilleydi ha’m jumisshinin’ basqa kompaniyag’a ketiwine jol qoymaw ushin is stajina qarap qoshamet beriw sistemasinan paydalanadi. Basqa kompaniyag’a o’tken jumisshi is stajin jog’altadi ha’m ja’ne baslaydi.
   

Yaponiyada jumis penen ta’miyinlew ayriqsha a’hmiyetke iye. Bul tek g’ana is beriwshi ha’m jumisshi sha’rtnamasi ma’selesi emes. Ol sezim ha’m ta’rbiyaliq subtekstqa iye. Yaponiyaliq jumisshilar usilli ha’m sadiqliq penen islyedi, olar aniqliq penen isleyadi, ba’lkim jumistin’ aqirg’i yarim saatinda bosasadi. Yapon jumisshilari tazaliq ha’m ta’biyiy ra’wishte jaqsi ko’redi, olarda ju’da’ rawajlang’an waziypa tuyg’usi bar. Olar o’z qa’biletleri menen maqtanadi, jaqsi orinlang’an jumistan quwanadi ha’m eger olar sa’tsizlikke ushirag’an jag’dayda o’zlerin baxitsiz sezinedi.

Yaponiyada o’mir boyi jallaw nizamli huquq emes. Onin’ bayanati, alg’ashqi da’wirlerde ja’ma’a’tten kelip shiqqan ha’m yapon ja’miyetinde juwmaqlaw formasinda da’stu’rine hu’rmet. Kompaniya o’z jumisshisina napaqag’a shig’aman degenge shekem g’amxorliq qiliwg’a ma’lbu’r. Yaponiya menedjerleri adamlar en’ u’lken bayliq ekenligine isenedi.

3. 
   Jumisshilardin’ o’z-ara isenim, sheriklik, awizbirshilik ha’m topar aldinda turg’an waziypalardi sheshiwde ha’r tu’rli ta’repleme qollap – quwatlaw siyaqli qa’siyetler menedjment ta’repinen en’ joqari baxalanadi.
   

Jeke juwapkershilik ha’m jumislardi individual orinlaw ataylap jasirilg’an. Maqsetler topar jumisin jaqsilaw ha’m topar awizbirshiligin bekkemlew. Sonday qilip, Yaponiya menedjmenti ha’r dayim topar ko’z qarasinan kelip shiqqan. Topar jumisinin’ jetiskenligine , sonday – aq jen’iliske ushirawg’a juwapker. Sonin’ ushin, individual jumisshilar kemnen – kem jag’daylarda a’wmetsizlik ushin ayiplanadi, a’sirese bul a’wmetsizlikler yaki qa’wipli ka’rxana menen baylanisli bolsa.

4. 
   Gruppa qararlarin qabil qiliw sistemasi. Subordinatlar o’zlerinin’ usinislarin qa’liplestiredi ha’m olardi uzatadi ma’pdar ta’replerge. Gruppa oylasig’i uliwmaliq waziypalardi belgilep qoyg’annan son’, ha’r bir jumisshi oz’i belgileydi ha’m olardi a’melge asiriwg’a kiredi. Eger boysiniwshi jag’daydi qadag’alay almasa, orta menedjer aralasadi ha’m basqariwdi jeke o’zi a’melge asiradi. Bunday mu’nasibet, jeke qa’teler ha’m qa’teler, uliwma mashqala emes, aqsaqal ha’r dayim qiyin jag’daydan shig’iwg’a ja’rdem beriwge isenimli yoshlandiradi. Sonday qilip, a’wmwtsizlikke jol qoymaw ushin, ba’lkim jaqsi na’tiyjege erisiwge qaratilg’an.
   
5. 
   Yaponiyadag’i menedjerler turaqli tu’rde usi ma’sele boyinsha o’z pikirlerin bildiriw imka’niyatina iye bolg’an jumisshilarg’a kompaniyanin’ maqsetleri ha’m siyasatin tu’sindirip beredi.
   

Jumisshilar mamuriyatqa biypul kiriw imka’niyatina iye, sebebi kompaniyanin’ jetiskenligi bul olardin’ jetiskenligidir.

Sapani basqariw sistemasi. Sapani basqariwdin’ tariyxiy sha’rtleri sapani basqariwdin’ kompleks usilina aylang’an “Kemshiliklerdin’ joqlig’i ushin” milliy ha’reketi edi. Usi ha’reket tek ga’na tovarlardin’ sapasina emes, ba’lkim ha’rbir jumisshinin’ orinlag’an jumisinin’ sapasi ushin juwapkershiligin an’lawina, olardag’i o’zin o’zi basqariw tuyg’isin rawajlandiriwg’a sezilerli ta’sir etedi.

Da’slep, sapalig’in basqariw ha’m basqariw sistemasi sapa shen’berlerine tiykarlang’an edi. Yaponiyada sapa menedjmenti tiykarshisi ha’m teoriyashisi I.Kaorunnin’ so’zlerine ko’re, sapa shen’berlerin sho’lkemlestiriw ushin to’mendegi principlerge a’mel qiliw kerek:

• 
  Iqtiyarliq;
  
• 
  O’zin o’zi rawajlandiriw;
  
• 
  Topar iskerligi;
  
• 
  Sapa menedjmenti iskerligi usillarin qollaw;
  
• 
  Jumis orni menen qatnasiqlar;
  
• 
  Isbilermenlik iskerligi;
  
• 
  O’zara rawajlaniw;
  
• 
  Innovaciya ha’m na’tiyjeli izleniw ortalig’i;
  
• 
  Juwmaqlawshi na’tiyjede qatnasiw;
  
• 
  O’nimnin’ sapasin asiriwdin’ a’hmiyetliligin an’law.
  

Sapa menedjmenti salasinda joqari na’tiyjelerge erisiwge qosqan u’lesleri ushin ha’r jili 1951 – jildan berli Yaponiyada U.E.Deming – Yaponiyada sapa menedjmenti tiykarshilarinan biri.

Yaponiyadag’i kasaba birlespeleri.

Yaponiyadag’i kasaba birlespeleri ka’sipke bolingen emes, ba’lkim bir g’ana firma jumisshilarinin’ kasaba birlespesi bolg’anlig’i sebepli olar na’tiyjelik, da’ramatliliq ha’m o’siw siyaqli basqariw qa’diriyatlarin birge bo’lisedi. Biraq, bul kasaba birlespelerinin’ qisiliwin an’latpaydi: olar o’z mustaqillig’in saqlaydi, turaqli ra’wishte barliq kelisilgen mug’darlardin’ tuwri orinlaniwin baqlaydi ha’m ka’rxana basshilig’I kasaba birlespe basshilar ha’m jumisshilar ortasinda is haqi ma’seleleri nizamli qural sipatinda qabil qildi.

Kasaba birlespeleri jumisshilar tek miynet o’nimdarlig’in o’siriw arqali turmis da’rejesin jaqsilawi mu’mkinligin jaqsi biledi ha’m sonin’ ushin olar sheriklik arqali ju’zege keletug’in barliq mashqalalardi sheshedi. Yaponiyadag’i kasaba birlespeleri turaqli ra’wishte firmalarg’a ziyan jetkermesten jumisshilar o’mirin jaqsilaw jollari ha’m usillarin izlemekte. Olar jumisshilardin’ jasaw sharayatlari aqir aqibet firmanin’ jaqsilaniwina baylanislilig’in tu’sinedi.

Sonida aytip o’tiw kerek, basqariwdin’ a’hmiyeti, resurslari ha’m ku’shi kasaba birlespelerinin’ resurslari menen o’lshenbeydi. Biraq kasaba birlespe jetekshileri ha’m basshilari eki tiykarg’i analizdi bo’lisedi:

Birinshiden, kompaniyanin’ gu’llep – jasnawi ushin waziypalardi jaratadi,

Ekinshiden, bir – birin jek ko’riw hesh kimge jaqsi bolmaydi.

Uliwma alg’anda, Yaponiyada menedj Yaponiya, AQSh, Rossiya menedjmenti mentke qarag’anda eki tiykarg’i sebepke ko’re shikayat ha’m shikayatlar sani kemirek:

Birinshiden, yaponiyaliq jumisshi o’zin bag’ishlamaydi;

Ekinshiden, ol o’z isin huquq yaki nizamnan ko’re a’hmiyetlirek dep biledi.

Bunin’ sebepleri Yaponiya firmalarinin’ menedjerleri o’zlerinin’ jumisshilarinin’ jaqsilaniwina u’lken itibar beriwi menen baylanisli, bul, a’lbette, olardin’ ha’m basshiliq, ha’m kasaba birlespelerine bolg’an isenimdi asiradi.