Research Proposal


III. Белги-хусусият билдирувчи семантик майдон


Download 1 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/42
Sana16.04.2023
Hajmi1 Mb.
#1360973
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   42
Bog'liq
(1)

III. Белги-хусусият билдирувчи семантик майдон. 
Белги-хусусият билдирувчи семантик майдон ранг билдирувчи, шахс 
феъл-атворини билдирувчи каби бир қатор лексемалардан иборат: köni – 
«тўғри», yalğan – «ѐлғон», ürüŋ – «оқ», аrïğsïz – «ифлос, нопок», qatïǧ – 
«қаттиқ», āsān – «қулай», körklük – «гўзал», yаwuz – «ѐмон», аčïğ – «аччиқ», 
süčük – «чучук», tаt – «маза, таъм», yid – «ҳид», kičik – «кичик», keŋ – «кенг». 
IV. Макон тушунчасини билдирувчи семантик майдон. 
4.1. Топонимлар: Каšğar, Yügnäk. 
4.2. Географик объект тушунчасини ифодаловчи лексемалар: оŋ – 
«ўнг», tüz – «текислик», köl – «кўл». 
V. Ҳайвон номларини билдирувчи семантик майдон: arslan, yağan – 
«фил», yïlan, fil. 
VI. Ижтимоий-сиѐсий ва ҳарбий тушунчаларни билдирувчи 
семантик майдон 
6.1. Ижтимоий-сиѐсий тушунчаларни англатувчи: el – «эл», bоzun – 
«халқ», hukm – «ҳукм», baylïq – «бойлик», māllïq – «моллик, мулкдор». 
čïğаylïq – «камбағаллик», mālsïz – «молсиз, камбағал», hadiya – «ҳадя», 
qaravaš – «чўри, хизматкор». 
6.2. Савдо-сотиқ ва пул муносабатлари билан алоқадор тушунчаларни 
ифодаловчи лексик бирликлар: аrqïš – «карвон», аsïğ – «фойда», učuz – 
«арзон», аmānаt – «омонат», tawar – «товар», māl – «мол,товар», dinar – 
«динор» (пул бирлиги). 
6.3. Ҳарбий лексика: bek – «бек», yаğï – «душман», dušman – «ғаним», оq 
– «ўқ». 
Айни пайтда, қайд этилган мавзуий гуруҳларга доир лексемалар 
қадимги туркий тил ва эски туркий адабий тилнинг илк манбалари сўз 
бойлиги билан қиѐсий таҳлил қилинди. Масалан, učuz сифати илк марта 
қадимги туркий тилда «осонгина», «озгина, арзимас, аҳамиятсиз» 
маъноларида истеъмолда бўлган: Оl оğlan ögin emgätmädin učuz toğğay – Бу 
бола онасига қийинчилик туғдирмасдан осон дунѐга келди; Таqï аğïrlïğ 
bolğay men taqï učuz bolğay men – У яна кўп ҳурматга сазовор бўлади, мен эса 
аҳамиятсиз, эътиборсиз қоламан (ДТС,604). «Девону луғотит турк» ва Аҳмад 
Югнакийнинг «Ҳибатул ҳақойиқ» асарида сўзнинг «арзон» маъносини 
ифодаловчи семаси ҳам кузатилади: učuz näŋ – арзон нарса (ДТС,604). 
Таҳлиллардан натижа шуки, ушбу сифатнинг бош ва ундан ўсиб чиққан 
иккинчи маъноси ўша пайтдаѐқ истеъмолдан чиқиб кетган. XI асрга келиб
сўзнинг ҳосила маъноси қўлланила бошлаган ва айни вақтда, бу сема 
денотатга айланган. Ўрганилаѐтган асарда «осон» маъноси форс-тожикча 

Download 1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   42




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling