ResearchGate

nD(D - ² - d²) ’
bunda: P — yuklama (N), D — sharcha diametri (mm); d — iz diametri (mm).

20- rasmda qattiqlikni Brinell usuli bilan aniqlash sxemasi ko‘rsatilgan.
Qattiqlikni amalda aniqlash uchun chuqurchaning diametri o‘lchanadi va shu asosda max- sus jadvallardan qattiqlik soni topiladi.
Brinell usulini qattiqligi 4500 HB dan katta bo‘lgan me- tallar uchun qo‘llash tavsiya etilmaydi, chunki po‘lat shar- cha deformatsiyalanishi mum­kin va natija noto‘g‘ri bo‘ladi.
Brinell bo‘yicha qattiqlik soni HB va cho‘zilishdagi pux- talik chegarasi a_v orasida em- pirik yo‘l bilan topilgan quyi- dagi nisbatlar mavjud:

19. 
    rasm. Qattiqlikni Brinell usuli bo‘yicha aniqlash moslamasi.
    

Po‘lat (HB 1250-1750), MPa	o' = HB 0,343 v ’
Po‘lat (HB > 1750), MPa	ov = HB 0,362
Aluminiy quymasi	o = HB 0,26
Yumshatilgan bronzavajez	o = HB 0,55
Kulrang cho‘yan	ov = (HB -40)/6
Rux qotishmalari	ov = HB 0,09

19. 
    r asm. Qattiqlikni Brinell usuli bilan aniqlash sxemasi.
    

Qattiqlik Brinell usuli bilan gidravlik va mexanik yuritmali presslarda aniqlanadi.
Qattiqlikni Shor usuli bilan o‘lchash
Qattiqlikni Shor usuli bilan o‘lchashda yuk bilan unga mahkamlangan indentor (odatda, po‘lat sharcha) N_p baland- likdan namunaning yuzasiga tik yo‘nalishda tushiriladi. Shor usuli bilan qattiqlik indentorning urilib qaytish balandligi H_o ga qarab aniqlanadi (21- rasm). Qattiqlik shkalasi 130 birlikka bo‘- lingan. U toblangan evtektoid po‘latning qalinligi 100 birlikka teng degan fikrga asoslanib hisoblangan. Bu asboblardan sho- shilinch tahlillar uchun foydalaniladi. Shor bo‘yicha qattiqlik bilan boshqa usullar orasida hech qanday o‘zaro bog‘liqlik yo‘q.
Qattiqlikni o‘lchashda yuqorida aytib o‘tilgan usullarni qo‘llash mumkin bo‘lmagan hollarda u og‘irligi o‘lchangan egovlar yordamida aniqlanadi. Bu usulning aniqligi kam bo‘lsa ham oddiy va uni sex sharoitida osongina tatbiq etish mumkin.
Zarbiy qovushoqlikni aniqlash dinamik yuklamada me­tallning yemirilishiga moyilligini aniqlashga imkon berdi. Zarbiy sinovlar materialning mo‘rtlashuvi (donlari katta-kichikligining o‘zgarishi, dispers fazalarning tushib qolishi, flokenlar paydo bo‘lishi va h. k.) bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘pgina tarkibiy o‘zgarishlarni nisbatan oson aniqlash imkonini beradi. Zarb ta’sirida sinish, ko‘pincha zavod amaliyotida metallarga ishlov
b

21-rasm. Qattiqlikni Shor usuli bilan aniqlash sxemasi.
erish me’yorining to‘g‘riligini va me­tallning sifatini baholash maqsadida qo‘l- laniladi. Zarbiy qovushoqlikni aniqlash uchun besh turdagi (I—V) kesikli na- munalardan foydalaniladi.
Namunaning yemirilishiga sarflangan ishni bilgan holda zarbiy qovushoqlikni aniqlash mumkin: