Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti

Jadval 2011-2013 yillarda O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti

daromadlarining asosiy ko’rsatkichlari⁹

Ko’rsatkichlar	2011 yil			2012 yil			2013 yil
	Mln.so’m	jami nis-n, %da	mln.so’m		jami nis- n, %da	mln.so’m		Jami nis-n, %da
I. Davlat maqsadli jamg’armalar daromadlarisiz - jami	16178.6	100	20614.1		100,0	25109.9		100
1.To’g’ri soliqlar	4238.7	26,2	5196.4		25,2	6583.1		26,2
1.1. Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i	825.0	5,1	917.2		4,4	1239.0		4,9
1.2. Savdo va umumiy ovqatlanish korxona-laridan olinadigan yagona soliq to’lovidan davlat byudjetiga ajratmalar	527.5	3,3	703.5		3,4	817.3		3,3
1.3. Yagona soliq to’lovidan davlat byudjetiga ajratmalar	378.4	2,3	538.5		2,6	755.8		3,0
1.4. Jismoniy shaxslar-dan olinadigan daromad solig’i	1789.7	11,1	2372.7		11,5	2769.7		11,0
1.5. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan qat’iy soliq	187.5	1,1	218.1		1,1	342.1		1,4
1.6. Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzil-mani rivojlantirish solig’i	530.6	3,3	446.4		2,2	659.9		2,6
2. Egri soliqlar	8656.9	53,5	11187.8		54,3	13039.4		51,0
2.1. Qo’shilgan qiymat solig’i	5228.8	32,3	6784.5		32,9	7737.8		30,1
2.2. Aktsiz solig’i	2481.8	15,3	3115.5		15,1	3726.5		14,8
2.3. Bojxona boji	516.0	3,2	732.4		3,6	992.6		3,9
2.4. Jismoniy shaxslar-dan transport vosita-lariga benzin, dizel yoqilg’isi va gaz ishlat- ganlik uchun olinadigan soliq	430.3	2,6	555.4		2,7	582.5		2,3
3. Mol-mulk solig’i va resurs to’lovlari	2308.9	14,3	2746.4		13,3	3755.5		15,0
3.1. Mol-mulk solig’i	490.5	3,0	642.0		3,1	831.4		3,3
3.2. Er solig’i	346.9	2,1	446.0		2,2	646.3		2,6
3.3. Er qa’ridan foydalanganlik uchun soliq	1409.7	8,7	1585.3		7,7	2180.1		8,7
3.4. Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq	61.8	0,4	73.1		0,4	97.7		0,4
4. Ustama foyda solig’i	142.3	0,8	250.0		1,2	294.5		1,3
5. Boshqa daromadlar	831.8	5,1	1233.5		6,0	1432.4		5,6

⁹O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 24 dekabr №1449-sonli, 2011 yil 30 dekabr №1675-sonli, 2012 yil 25 dekabr №1887-sonli qarorlari asosida tayyorlandi
2013 yil ko’rsakichlarida esa mazkur soliqlarning rolini yanada oshirish maqsadida uning summasi 3755.5 mln. so’mni yoki daromadlardagi ulushi 15.0 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan.
Bundan tashqari, mol-mulk solig’ining davlat byudjeti daromadlaridagi salmog’i absolyut summalarda o’sish tendentsiyasiga ega bo’lsada, uning foizlardagi salmog’i kamaymoqda. Ya’ni, soliqdan tushumlar jami byudjet daromadlarida 2011 yilda 3.0 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2012 yilda mos ravishda 3,1 foizni tashkil etgan holda salmoq ko’tarilgan, 2013 yil ko’rsakichlarida uning salmog’i 3,3 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan.
Miqdoriy jihatdan Davlat byudjetining daromadlari yaratilgan (ishlab chiqarilgan) yalpi ichki (milliy) mahsulotda (mil-liy daromadda) davlatning ulushini ko’rsatadi. Ularning absolyut hajmi va salmog’i mamlakatning yalpi ichki (milliy) mahsuloti (milliy daromadi)ning umumiy hajmi, u yoki bu davrda davlat- ning oldida turgan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, mudofaa va bosh-qa vazifalar bilan belgilanadi. Ana shularga muvofiq ravishda Davlat byudjetida mablag’larni kontsentratsiya qilish (to’plash, yi-g’ish) miqdori va ularni undirishning shakl va metodlari aniqlanadi.

2. Jadval O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti daromadlarida mahalliy

soliqlarning salmog’i¹⁰

Ko’rsatkichlar	2011 yil		2012 yil		2013 yil
	mln.so’m	jami nis-n, %da	mln.so’m	jami nis-n, %da	mln.so’m	jami nis-n, %da
Davlat maqsadli jamg’armalarsiz fondi daromadlari - jami	16178.6	100	20614.1	100,0	25109.9	100
Mol-mulk solig’i	490.5	3,0	642.0	3,1	831.4	3,3
Er solig’i	346.9	2,1	446.0	2,2	646.3	2,6
Transport vositalariga benzin, dizel yoqilg’isi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq	430.3	2,6	555.4	2,7	582.5	2,3
Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i	530.6	3,3	446.4	2,2	659.9	2,6

¹⁰ O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 24 dekabr №1449-sonli, 2011 yil 30 dekabr №1675-sonli, 2012 yil 25 dekabr №1887-sonli qarorlari asosida tayyorlandi
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, mahalliy soliqlar davlat byudjeti daromadlarining yillar bo’yicha o’rtacha 1.9-3.5 gacha miqdorni tashkil etmoqda. Mol-mulk solig’i tushum salmog’i o’sish an’anasiga ega bo’lib, reja ko’rsatkichlarida kamayishni kuzatish mumkin (bu ko’rsatkich 2011-2012-2013 yillarda mos ravishda 3.0-3.1-3.3 foizni tashkil etib, 2013 yil ko’rsatichlarida 3.3 foizni takil etishi kutilmoqda).
Ushbu holatni er solig’i, jismoniy shaxslardan transport vositalariga benzin, dizel yoqilg’isi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq hamda obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish soliqlarida ham ko’rish mumkin.
Davlat byudjetining daromadlari o’zlarining manbalari, ij-timoiy-iqtisodiy xarakteri, mulkchilik shakli, soliq va to’lovlar-ning turi, mablag’larning tushish shakli va ularni byudjetga undirish metodlariga muvofiq klassifikatsiya qilinishi mumkin.
Eng avvalo, Davlat byudjetining daromadlari o’zlarining manbalariga ko’ra quyidagi uch guruhga bo’linadi:

• 
  soliqli daromadlar;
  
• 
  nosoliqli daromadlar;
  
• 
  tiklanmaydigan (qaytarilmaydigan) tarzda o’tkaziladi-gan pul mablag’lari.
  

Real soliqqa tortishning ayrim unsurlari, odatda, mahalliy soliqlar tizimida asosan sanoat jihatdan taraqqiyot etgan mamlakatlarda saqlanib qolgan.
Byudjetning soliqli daromadlari tarkibi mamlakat soliq qonunchiligiga muvofiq umumdavlat soliqlari va yig’imlari, mahalliy soliqlar va yig’imlar, bojxona bojlari, boj yig’imlari va boshqa boj to’lovlari, davlat boji, penya va jarimalardan iborat.
Nosoliqli daromadlar tarkibiga quyidagilar kiradi:

• 
  davlat mulkidan foydalanishdan olingan daromadlar (soliqlar va yig’imlar to’g’risidagi qonunchilikka muvofiq to’langan soliq va yig’imlardan so’ng);
  
• 
  byudjet tashkilotlari tomonidan ko’rsatilgan haqli (to’lovli) xizmatlardan kelgan daromadlar (soliqlar va yig’imlar to’g’risidagi qonunchilikka muvofiq to’langan soliq va yig’imlardan so’ng);
  
• 
  fuqarolik-huquqiy, ma’muriy va jinoiy choralarni qo’llash natijasida olingan mablag’lar, jumladan, jarimalar, kon-fiskatsiyalar, kompensatsiyalar va davlat sub’ektlariga etkazilgan zararlarni tiklash bo’yicha olingan mablag’lar va majburiy undi-rilgan boshqa mablag’lar;
  
• 
  moliyaviy yordam ko’rinishidagi daromadlar (byudjet ssudalari va byudjet kreditlaridan tashqari);
  
• 
  boshqa nosoliqli daromadlar.
  

Byudjet daromadlarining tarkibiga tushumlarning quyidagi ko’rinishlari hisobga olinishi mumkin:

• 
  davlat mulkini vaqtinchalik foydalanishga berish natija-sida ijara haqi yoki boshqa ko’rinishda olinadigan mablag’lar;
  
• 
  kredit muassasalaridagi hisob varaqlarida byudjet mab-lag’larining qoldig’i bo’yicha foizlar ko’rinishida olinadigan mab-lag’lar;
  
• 
  davlat mulkiga tegishli bo’lgan mol-mulkni garovga yoki ishonchli boshqaruvga berishdan olinadigan mablag’lar;
  
• 
  qaytarish va haq olish asosida boshqa byudjetlarga, xori-jiy davlatlarga yoki boshqa yuridik shaxslarga berilgan byudjet mablag’laridan foydalanganlik uchun haq;
  
• 
  davlatga qisman tegishli bo’lgan xo’jalik jamiyatlari us-tav kapitalining hissasiga yoki aktsiyalar bo’yicha dividentlarga to’g’ri keladigan foyda ko’rinishidagi daromadlar;
  
• 
  davlat unitar korxonalari foydasining bir qismi (soliqlar va yig’imlar to’g’risidagi qonunchilikka muvofiq to’langan soliq va yig’imlardan so’ng);
  
• 
  davlatga tegishli bo’lgan mol-mulkdan foydalanish nati-jasida olinadigan qonunchilikda ko’zda tutilgan boshqa daromadlar.