Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Yalpi taklif hajmiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar:
Narx darajasi
Resurslar narxining o‘zgarishi. Resurslar narxi ishlab 
chiqaruvchi uchun xarajat hisoblanadi, shu sababli uning o‘zgarishi 
mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan xarajatlarning o‘zgarishiga 
(kamayishiga yoki ko‘payishiga) sabab bo‘ladi. Resurs narxlariga o‘z 
navbatida bir qator omillar ta’sir ko‘rsatadi. 
a) ichki iqtisodiy resurslar (yer, mehnat resurslari, kapital, tad-
birkorlik layoqati)ning mavjudligi; 
b) import qilinadigan resurslarning narxi; 
d) bozordagi hukmronlik darajasi (monopoliyalar mavjudligi yoki 
yo‘qligi). 
Resurslar unumdorligining o‘zgarishi. Unumdorlik milliy ishlab 
chiqarish real hajmining iqtisodiy xarajatlar birligiga to‘g‘ri keladigan 
miqdoridir. 

---

44 
Unumdorlik
=
Ishlab chiqarish real hajmi
Iqtisodiy xarajatlar 
Unumdorlikning o‘sishi yalpi taklifni oshiradi, uning pasayishi, 
ya’ni xarajat birligi hisobiga mahsulot chiqarishning kamayishi yalpi 
taklifning qisqarishiga olib keladi. 
Huquqiy normalarning o‘zgarishi. Bu mahsulot birligiga to‘g‘ri 
keladigan xarajatlarni va yalpi taklif hajmini o‘zgartirishi mumkin. Hu-
quqiy normalar o‘zgarishining ikki turini misol qilib keltirish mumkin: 
a) soliq stavkalari va subsidiyalar hajmining o‘zgarishi; 
b) davlat tomonidan iqtisodiyotni tartibga solish usullarining o‘z-
garishi. 
3-§. Yalpi talab va yalpi taklif muvozanati 
 
AD va AS egri chiziqlarining kesishish nuqtasi (1-chizma). Iqtiso-
diyotda mahsulot chiqarishning muvozanatli hajmini va narxning 
muvozanatli darajasini ko‘rsatadi.
AD egri chizig‘i AS egri chizig‘ini yotiq kesmada kesib o‘tganda, 
narx darajasi milliy ishlab chiqarish muvozanatli real hajmining shakl-
lanishida hech qanday rol o‘ynamaydi.
Oraliq kesmada yalpi talabning kengayishi ishlab chiqarish real 
hajmining ko‘payishiga va narx darajasining oshishiga olib keladi.
Yotiq kesmada yalpi talab kamaysa, ishlab chiqarish real hajmi 
kamayadi, narx darajasi esa o‘zgarishsiz qoladi. 
Oraliq va tik kesmada yalpi talab qisqarganda, narx pasayish tamo-
yiliga ega bo‘lmasligi mumkin. Iqtisodchilar bunday holatni xrapovik 
samara deb ataydi (xrapovik g‘ildirakning orqaga emas, faqat oldinga 
harakat qilishiga yordam beradi). Xrapovik samara shunga 
asoslanadiki, narx osonlik bilan o‘sadi, lekin qiyinchilik bilan 
pasayadi. Shu sababli yalpi talabning o‘sishi narx umumiy darajasini 
ko‘taradi, lekin talab kamayganda qisqa davrda narx pasaymasligi 
mumkin.
 

---

45