Resurs materiallar Yer resurslari qoidaga muvofiq, tiklanadigan

225





Oddiy qilib aytganda, materiallar uchun 60 yil davom eta- yotgani 30 yil davom etayotgani bilan taqqoslanganda atrof-muhitga ikki marta katta zarar bo‘lishiga yoi qo‘yilishi mumkin. Qurilish materiallarining hayotiy davomiyligi asosiy to'rtta omillar bilan aniqlanadi:

1. 
   Qurilish materiallarining fizikaviy xossasi va kimyoviy tarkibi;
   
2. 
   Qurilish va uning bajarilishi; binoning qurilishiga qurilish materiallari qanday va qaerda qo'yilishi;
   
3. 
   Mahalliy o‘rab oigan muhit; iqlimiy va boshqa kimyoviy yoki fizikaviy sharoitlari;
   
4. 
   Boshqarish va xizmat ko‘rsatish.
   

Tom cherepitsasining xizmat ko‘rsatish muddati unga ishla- tiladigan gil turidan va bevosita binoni o‘rab oigan muhitiga bog‘liq emas. Qishki davrda namlikning yuqori tarkibi hatto yuqori sifatli plitka bo‘lsa ham muzlashiga olib kelishi mumkin.
Materialning mo‘ljallanadigan hayotiy davomiyligini tajriba va real holatlardagi natijalar to‘g‘risidagi ma’lumotlar orqali eng yaxshi uslubini topish mumkin. Real holat mahalliy iqlim bilan taqqoslanishiga ega bo‘lishi kerak.
Ko‘pchilik yangi materiallaming hayotiy davomiyligini ol- dindan aytish qiyindir. Bunga mísol tariqasida plastmassa mate- riallarini keltirishimiz mumkin. Laboratoriya sharoitlarida tez eyilishini yaratishimiz mumkin. Lekin ular qoida muvofiq, juda qiyin haqiqiy holatga qaraganda eyilish jarayonining soddalash- tirilgan ko‘rinishini beradi. Ushbu tajribalaming natijalarini faqatgina oldindan aytish sifatida qabul qilinishi mumkin. Qurilishda bunday oldindan aytish uchun materialning o‘mini juda sinchiklab baholash zarur hisoblanadi. Xuddi shuningdek, umriboqiylik nafaqat materialning texnik miqdoriga bog‘liq ekanligini yodga olishimiz zarur. Shu bilan birga, mustahkamlik estetik va zamonaviy ko‘rinish tomoniga egadir. Bu esa materiallami zamonaviy ko‘rinishi o‘z- garishiga chidaydigan qilib ishlab chiqarilishiga yetarlicha e’tibor qaratish zarurligiga undaydi. Bunda asosan texnologik uskuna- laming eng yuqori mustahkamligini emas, balki uning eng qulay mustahkamligini hisobga olinishi muhimdir. Ko‘pincha materiallami


226





yangi o‘zgarishida sof foyda olishni va atrof-muhit nuqtai nazari bilan energiyani iqtisod qilish me’zonlarini ko'rsatish mumkin.

3. 
   Iqlim ta’siri va umriboqiylik
   

Qurilish materiallarining umriboqiyligining asosiy omillaridan bin iqlim hisoblanadi. Iqlim qurilish materiallarining xizmat qilish muddatini boshqaradi. Qurilish materiallarining utnriboqiyligiga iqlim quyidagi holatlarda ta’sir ko‘rsatadi:

• 
  Quyosh radiatsiyasi.
  
• 
  Harorat.
  
• 
  Havoning bosimi.
  
• 
  Havoning namligi.
  
• 
  Shamol va yomg‘ir.
  
• 
  Kimyoviy moddalar.