Rеtsеpturаdа kimyoviy mоddаlаr vа birikmаlаrning nоmlаri reja

RЕTSЕPTURАDА KIMYOVIY MОDDАLАR VА BIRIKMАLАRNING NОMLАRI
REJA:

1. 
   Dоsis, eczema shаklidаgi yunоn tibbiy аtаmаlаrining turlаnish bеlgilаri;
   
2. 
   Kimyoviy elеmеnt vа mоddаlаrning lоtinchа nоmlаr tаrtibini.
   

Farmatsevtik atamalarning asosiy qismini kimyoviy moddalar va birikmalar tashkil qiladi.

1. Kimyoviy moddalar
Hamma kimyoviy moddalarning nomi ikkinchi guruhda turlanuvchi sredniy rodga oid bo’lib -um qo'shimchasiga ega bo’ladi. Masalan:

Lotincha nomi	Kimyoviy belgisi	O’zbekcha nomi
Aluminum	Al	Alyuminiy
Argentum	Ag	Kumush
Arsenicum	As	Margimush
Aurum	Au	Oltin
Barium	Ba	Bariy
Bismuthum	Bi	Vismut
Borum	B	Bor
Bromum	Br	Brom
Calcium	Ca	Kalsiy
Carboneum	C	Karbon
Chlorum	Cl	Xlor
Cuprum	Cu	Mis
Ferrum	Fe	Temir
Fluorum	F	Ftor
Hydrargyrum	Hg	Simob
Hydrogenium	H	Vodorod
Silicium	Sf	Kremniy
Iodum	I	Yod
Kalium	K	Kaiy
Lithium	L	Litiy
Magnium	Mg	Magniy
Manganum	Mn	Marganes
Natrium	Na	Natriy
Nitrogenium	N	Azot
Oxygenium	O	Kislorod
Plumbum	Pb	Qo'rg'oshin
Stibium	Sb	Surma
Thallium	Tl	Talliy
Zincum	Zn	Rux

Qoidadan tashqari holat. Quyidagi so’zlar Ikkinchi guruhda turlanuvchi sredniy rodga taalluqli bo’lmaydi:

Phosphorus, i, m - fosfor-Ikkinchi guruhda turlanuvchi mujskoy rodga tegishli;
Sulfur, uris, n - oltingugurt,
Carbo, onis, n - uglerod, ko’mir Uchinchi guruhda turlanuvchi sredniy rodga tegishli.
2. Oksidlarnomi
Hamma oksidlar ikkita otdan tashkil topadi. Birinchisi —modda nomi Gen. Sing. da, ikkinchisi oksidlarning guruh nomi Nom. Sing. da bo’ladi. Masalan:
Calcii oxydum — kalsiy oksidi
Hydrogenii peroxydum — vodorod perokcidi
oxydum — oksid
peroxydum — peroksid
hydroxydum — gidroksid
Chala oksidlar ikkita otdan tarkib topib, birinchisi — modda nomi Nom. Sing. da, ikkinchisi — chala oksid guruhining nomi oxydulatus, a, um sifati ham Nom. Sing. da bo’ladi:
Nitrogenium oxydulatum — azotning chala oksidi.
3. Kislota nomi
Kislotalar nomi acidum (kislota) ot va moslashgan sifatdan hosil qilinadi:
Acidum lacticum—sut kislota
Acidum boricum—borat kislota
Kislotalar retseptda quyidagicha yoziladi, ya’ni kislota nomidagi ikkala so’z ham qaratqich kelishigiga o’tadi:
Acidi lactici—sut kislotasining
Acidi borici—borat kislotasining
Kislotalar nomi lotin tilida yozilganda tarkibidagi kislorod miqdoriga qarab farqlanadi. Ayrim hollarda moddalar ikkita kislota hosil qilishi mumkin. Bu vaqtda tarkibida kislorod miqdori ko'p bo’lgan kislotalarni -icum qo'shimchali sifat yordamida hosil qilinadi:
Acidum sulfuricum — oltingugurt kislotasi
Acidum nitricum — azot kislotasi
Acidum phosphoricum — fosfor kislotasi
Tarkibida kislorod miqdori kam bo'lgan kislotalar -osum qo'shimchali sifat yordamida hosil qilinadi:
Acidurn sulfurosum — oltingugurt kislota
Acidum phosphorosum — fosfor kislota.
Tarkibida kislorod moddasi bo’lmagan kislotalar hydro- old qo'shimchasini qo'shish bilan hosil qilinadi:
Acidum hydrochloridum — vodorod xlorid kislota
Acidum hydrobromidum — vodorod bromid kislota
Acidum hydroiodidum — vodorod yodid kislota
4. Tuzlarnomi:
Tuzlar nomi kation va anion nomidan iborat bo’ladi. Kation nomi — ot Gen. Sing. shaklida birinchi o’ringa, anion nomi ham ot bilan ifodalanib Nom. Sing. shaklida ikkinchi o'ringa qo'yiladi. Tarkibidagi kislorod miqdoriga qarab anion nomi farqlanadi. Tarkibida kislorod ko’p bo’lgan kislotali tuzlarni ifodalovchi anionlar-as (-atis), tarkibida kislorod kam bo’lgan kislotali tuzlarni ifodalovchi anionlar –is (-itis) va tarkibida kislorod yoq bo’lgan kislotali tuzlarni ifodalovchi anionlar –idum (-idi) qoshimchalari yordamida hosil qilinadi:

Nom. Sing. da	Gen. Sing. da	Tarjimasi
Kalii sulfas	Kalii sulfatis	—kaliy sulfat
Kalii acetas	Kalii acetatis	— kaliy atsetat
Natrii sulfas	Natrii sulfatis	— natriy sulfat
Natrii sulfis	Natrii sulfitis	— natriy sulfit
Natrii sulfidum	Natrii sulfidi	— natriy sulfid

Tayanch iboraiar va yangi so'zlar lug'ati.

Quyidagi kislotalar nomlarini yodlang.
Acidum aceticum -sirka kislota
Acidum acetylsalicylicum -atsetilsalitsilat kislota
Acidum arsenicosum -margumushli kislota
Acidum arsenicum -margumush kislota
Acidum ascorbinicum -askorbinat kislota
Acidum benzoicum -benzoy kislota
Acidum boricum -borat kislota
Acidum carbolicum -karbolat kisloia
Aciduni carconicum -ko'mir kislota
Acidum citricum -limon kislota
Acidum dehydrocholium -degidroxolat kisota
Acidum ferro-ascorbinicum -temir askorbinat kislota
Acidum folicurn -folat kislota
Acidum glutaminum -glutamin kislota
Acidum hydrobromicum -vodorod bromid kislota
Acidum hydrochloridum -vodorod xlorid kisiota
Acidum hydroiodicum -vodorod yodid kislota
Acidum lacticum -sut kislota
Acidum nicotinicum -nikotin kislota
Acidum nitricum -azot kis ota
Acidum nitrosum -azotli kislota
Acidum salicylicum -salitsilat kislota
Acidum sulfuricum -oltingugurt kislota
Acidum suifurosum -oltingugurtli kislota
Acidum tartaricum -uzum kislota