Risingpower education

Amaliy mashg’ulot:

[1]: Mavzuga doir savol va topshiriqlar;

[2]: Mavzuga doir qiyin masalalar yechish.

II.7. Uglevodorodlarning tabiiy manbalari va ularni qayta ishlash.

II.7.1. Tabiiy, yo’ldosh, gaz-kondensatlar. Gaz sanoati.Tabiiy gazning yoqilg’I sifatida ishlatilishi. Tabiiy va yo’ldosh gazlarni kimyoviy xom-ashyo sifatida ishlatish. Tabiiy gazning suv bug’i va istirokida konversiyasi. Tabiiy gazdan organik sintez uchun foydalanish.

II.7.2. Neft, uning tarkibi va xossalari. Neftni birlamchi va ikkilamchi qayta ishlashda katalitik jarayonlar. Neft qayta ishlashda katalitik jarayonlar. Neft sanoati va ekalogiya.

II.7.3. Toshko’mir, uning xillari. Toshko’mirni quruq xoldagi masulotlari. Kokslash jarayoni, uning maxsulotlarining va bu maxsulotlarning ishlatilishi. Ko’mirni gaz va suyuq yoqilg’iga aylantirish prinsplari.

[1]: Mavzuga doir savol va topshiriqlar;

III. Kislorodli organik birikmalar

III.1.Gidroksil guruhi tutgan organik birimalar.

III.1.1. Spirtlar. Bit atomli to’yingan spirtlarning gamologik qatori, kimyoviy va fazoviy tuzilishi. Funksional guruh.Vodorod bog’lanish tufayli assotsiatlar xosil bo’lishi.Spirtlar nomenklaturasi.Birlamchi , ikkilamchi va uchlamchi spirtlar.

III.1.2. Bir atomli to’yingan spirtlarning olinishi va kimyoviy xossalari (aktiv metallar, galoidvodorodlar bilan reaksiyasi, degidrotatsiyalanishi, oksidlanishi va yonishi). Spirtlarda nukleodil almashishi reaksiyalari. Molekulalararo va ichki molekulyar degidratsiya maxsulotlari. Etanol, methanol va boshqa spirtlarni sanoatda sintez qilish. Glyukozaning fermentativ bijg’ishi natijasida etil spirtlarining hosil bo’lishi.Spirtlarning ishlatilish soxalari.

III.1.3. Ko’p atomli spirtlar, tuzilishi, atomlar orasidagi o’zaro tasirlashuv, ichki koordinatsion birikmalar xosil qilish xossalari. Etilenglukol va glitsirin, olinishi muxim xossalari va ishlatilishi.

III.1.4. Fenollar. Kimyoviy va fazoviy tuzilishi. Gidroksil guruhning manfiy induksion (-I) va musbat mezomer effekt. Uning benzol halqasida o- ishorasi holatiga yo’naltirish hususiyati. Fenolni kimyo usulida olinishi va ishlatilishi. Fenolni toshko’mir smolasidan, aromatik galogen xosilasidan olinishi. Xossalari oddiy va murakkab fenolyatlarni xosil bo’lishi. Gidrogenlash, galogenlash, sulfolash, nitrolash reaksiyalari termoplastik va termoreaktiv polimerlar olish xususiyatlari. Illi atomli (pirokatexin rizorsin va gidroxinon) va uch atomli (pirogallol, oksigidroxinon va floroglyusin) fenollar. Tarkibida fenol tutgan maxsulotlardan atrof-muxitnu muxofaza qilish.

Amaliy mashg’ulot.

[1]: Mavzuga doir savol va topshiriqlar;

[2]: Mavzuga doir qiyin masalalar yechish.

III.2. Oddiy efirlar.

III.2.1. Oddiy efirlarning kimyoviy va fazoviy tuzilishi. Spirt va oddiy efirlarning izomeriyasi. Ulardagi o’xshashlik va farqlar. Nomenklaturasi, alifatik va aromatik oddiy efirlar. Oddiy efirlarning olinish usullari.Fizikaviy xossalari. Kimyoviy xossalari: oddiy efirlarning meniral kislotalar ta’sirida parchalanishi, oksidlanish natijasida gidroksidlar va peroksidlar hosil bo’lishi. Ayrim namoyondalari: dietil efir, butilvenil efir (vinilin).

Amaliy mashg’ulot.

[1]: Mavzuga doir savol va topshiriqlar;

[2]: Mavzuga doir qiyin masalalar yechish.

III.3. Aldegidlar va ketonlar (oksobirikmalar).

III.3.1. Aldegid va karbonil guruhlarning kimyoviy va fazoviy tuzulishi. Gomologik qator.Nomenklaturasi.c-o, c=o va c=c bog’larning solishtirma harakteristikasi.

III.3.2.To’yingan radikalla aldegid va ketonlarning asosiy xossalari:

a) karbonil guruhning qo’sh bog’i bo’yicha birikish reaksiyasi (vodorod, natriy, gidrosulfit, Grin’yar reaktivi, spirtlar bilan);

b) almashinish reaksiyasi (digalloid birikmalarning hosil bo’lishi);

v) oksidlanish reaksiyasi («kumush ko’zgu» reaksiyasi);

g) polimerlanish va polikondensatsiyalanish reaksiyasi;

d) Kannitsaro reaksiyasi;

e) galogenvodorodlar, sianid kislota va spirtlar bilan reaktivi.

III.3.3. Aldegid va ketonlarning xossalaridagi farqlar. Aldegid va ketonlarning olinishi. Atsetilenning gidrotlanishi.El’tekov qoidasi.Spirtlarni oksidlab olish.Oksosintez (alkenlarni karbonillash).Karbon kislotalarning illi valentli metallar bilan hosil qilgan tuzlarning pirolizi.Digalogenli alkanlarning gidrolizi.Fridel’-Kraft reaksiyasi.

III.3.4. Aldegid va ketonlarning muxim namoyondalari (formaldegid, atsetaldegid, atseton), ularning olinishi va ishlatilishi.

Amaliy mashg’ulot:

[1]: Mavzuga doir savol va topshiriqlar;

[2]: Mavzuga doir qiyin masalalar yechish.

III.4. Karbon kislotalar.

III.4.1. To’yingan mono karbon kislotalarning gamologik qatori.Izomeriya.Karboksiol guruh orasidago o’zaro ta’sirlashuv.Vodorod bog’lanish natijasida assotsiyalanish.

III.4.2. Monokarbon kislotalarning olinishi va kimyoviy xossalari:

a) kislotali xossasi;

b) karboksil guruhning xossalari: gidroksil guruhning almashinish reaksiyasi, murakkab efirlar, aminlar hosil bo’lishi;

v) radikallarning reaksiyasi, to’yingan mono karbon kislotalar namoyondalari, chumoli, sirka, pal’mitin, stearin kislotlari. Ularning olinishi, ishlatilishi. Yuqori moy kislotalar va ularning tuzlari (sovinlar). Sovunning yuvish mexanizmi (CAM)

III.4.3. Monokarbon kislotalarning angidridlari va galogenogidridlari. Oksikislotalar. Olinishi va xossalari. Glitsirin aldegidi va sut kiskotasi misolida oprek izomeriya.

III.4.4. To’yingan dikarbon kislotalar, tuzilishi va xossalari. Ayrim namoyondalari.

Aromatik islotalar. Benzol va ftal kislotalar, ularning olinishi, xossalari va ishlatilishi. Benzol xalqasi bilan bog’langan karboksil guruhining 2-chi turdagi yo’naltiruvchi ekanligi.

III.4.5. To’yinmagan kislotalar, xossalari. Akril va olein kislotalar, ularning ishlatilishi. Uglevodorodlar, aldegid (keton)lar va karbon kislotalar orasidagi genetik bog’lanish.

Amaliy mashg’ulot:

[1]: Mavzuga doir savol va topshiriqlar.;

[2]: Mavzuga doir qiyin tipdagi masalalar yechish.

III.5. Murakkab efirlar. Yog’lar.

III.5.1. Murakkab efirlar, ularning karbon kislotalarga izomer ekanligi.Eterifikatsiya reaksiyaning mexanizmi. Efirlarning kislotali va ishqoriy muxitdagi qaytar va qaytmas gidrolizi. Murakkab efirlarning olinishi: a) kislotalarning tuzlaridan olish,; b) kislotalarning galogenagidridlari va angidridlaridan olish. Murakkab efirlarning ayrim namoyondalari. Meva essensiyalari-murakkab efir sifatida, murakkab vinil efirlari, mum.

Metakril kislotaning metil efiri.

III.5.2. Glitserilda (yog’lar), ularning tuzilishi, xossalari, biologik funksiyalari. Ozuqa yog’larning organizmda o’zgarishi.Yog’larning gidrolizi. Moylarni gidrogenlash va salomaslar (margarin) tayyorlash. Yog’larni ishqoriy muxitda gidrolizlash yo’li bilan sovun olish. Sun’iy yuvish vosiyalari (SYuV) va atrof muxitni SYuVlaridan muxofaza qilish muammolari.

III.6. Uglevodlar.

III.6.1. Uglevodlar klassifikatsiyasi. Polioksialdegidlar va polioksiketonlar.

Monosaxaridlar va polisaxaridlar. Oligosoxaridlar va yuqori molekulyar uglevodlar.

III.6.2. Monosaxaridlar (C_nH_2nO_n) - aldozalar va ketozalar. Uglerod atomlarining soniga qarab tetrozalar, pentozalar, geksozalarga bo’linadi. Aldogeksozalar: fruktoza, sarboza va boshqalar.Aldogeksozalar: glyukoza, gaaktoza, mannoza va boshqalar.

Ketogeksozalar: fruktoza, sarboza va boshqalar.

III.6.3. Glyukozaning suvli eritmalaridagi tautometr ko’rinishi: ochiq (aldegid) shakli, ikkita siklik (besh a’zoli va olti a’zoli) shakllar orasidagi qaytar, muvozanat holatida bo’lish.

Qattiq holda olti a’zoli yarim atsetal shakldagi б-D (+) – glyukoza va в-D(+) – glyukozalarning proeksion formulalari.

III.6.4. Fruktozaning eritmadagi tautomer holatlari, ochiq (keton) va ichki siklik shakldagi. Qattiq gholda ichki siklik yarom atsetal (a-D (-)-fruktoza va b-D(-)-fruktoza) larning proeksion formulalari.

III.6.5. Glyukoza va fruktoza misolida geksozalarning kimyoviy xossalari: monosaxaridlarning kislotali neytral va ishqoriy sharoitda oksidlanishi-qaytarilishi. Glyukozalar, efirlari. Glyukozaning spirtli, sut kislotali va moy kislotali bijg’ishi.

III.6.6. Monosaxaridlarning xosil bo’lish jarayonlari: fotosintez (nCO­­­₂+nH₂O, hv); di-va polisaxaridlarning goidrolizi; olti atomli spirtlarning chala oksidlanishi.

III.6.7. Disaxaridlar (biozalar). Ularning klassifikatsiyasi.Saxaroza, uning tuzilishi, xossalari, gidroliz reaksiyasi.Saxaroza oksidlanmaydigan C ekanligi. Undan б-D (+)-glyukoza va в-D (-)-fruktoza, geksozalarning hosil bo’lishi. Laktozaningn gidroliz mahsulotlari -б-D-glyukoza va в-D-glyukoza. Laktoza oksidlanadigan uglevod ekanligi.Maltozaning gidroliz mahsoloti – 2 mol б-D-glyukoza.Maltoza oksidlanadigan uglevod ekanligi.

III.6.8. Polisaxaridlar – kraxmal va selulozza. Kraxmal tarkibida tashkil etuvchi polisaxaeidlar: amiloza va amilopektinlar chiziqli va tarmoqlangan tuzilishga ega ekanligi. Ularning makromalekulalaridagi б-glyukoza bog’lari.

Seluloza tarkibini tashkil etuvchi в-D-glyukozalar orqalig’idagi б-glyukozid bog’lari.Polisaxaridlarning qaytariluvchilik xossasiga ega emasligi. Kraxmalning kislota va fermentlar ta’sirida gidrolizi. Selulozaning murakkab efirlari – nitroseluloza, asetil seluloza.Seluloza ksantogenatining hosil bo’lishi.

IV.1. Aminlar.

IV.1.1. To’yingan aminlar – organik asoslar.Aminoguruhning tuzulishi. Birlamchi, ikkilamchi va uchlachi aminlar. Aminlarning asosliligi, ular nukleofilligining radikalga bog’liqligi. Nomenklatura va izomeriya. Aminlarni galogen-alkinlardan, nitrobirikmalardan va nitrillardan olish usullari. Fizik xossalari. Aminlarga xos reaksiyalar: alkillash (Goffman reaksiyasi) asillash reaksiyalari. Uglevodorod radikallari reaksiyalari (galogenlash, sulfolash).Aminlarning ayrim namoyondalari (trimetilamin, butandiamin-1.4 pentandiamin-1.5).

IV.1.2. Aromatik aminlar. Anilin molekulasida induksion va mezomer effektlar. Anilinning mineral kislotalar bilan reaksiyasi.Bromlash, asillash reaksiyalari.Anilinning kislotali sharoitda nitrit kislota tuzi bilan reaksiyasi.

IV.1.3. Kislotalarning amidlari, ularning tuzilishi.Amfoterlik xossasi, olinishi.Karbomid (mochevinaning) olinishi, xossalari. Akrilonetrilning olinishi, xossalari va ishlatilishi. Poliakrilonitrillning sintezi.

IV.2. Aminokislotalar.

Aminokislotalarning tuzilishi, izomeriyasi, nomenklaturasi.Bipolar (svitter) ion. Polikondensatlanish reaksiyasi va peptid bog’ining hosil bo’lishi. Aminokislotalarni galoid almashgan va to’yinmagan kislotalardan, aldegidlardan va nitrobirikmalardan olish reaksiyalari. Kimyoviy xossalari (molekulalararo va ichkimolekulyar raeaksiyalar). Amfoterlik xossasi. б- , в- va г-aminokislotalarning qizdirishga munosabati. Oqsil moddalarning tarkibiga kiruvchi aminokislotalarning ba’zi namoyondalari.

Amaliy mashg’ulot:

[1]: Mavzuga doir savol va topshiriqlar.;

[2]: Mavzuga doir qiyin masalalar ishlash.

IV.3. Geterosiklik birikmalar.

IV.3.1. Geterosiklik birikmalarning klassifikatsiyasi:

5 a’zoli bitta geteroatomli birikmalar;

5 a’zoli ikkita geteroatomli birikmalar;

6 a’zoli bitta geteroatomli birikmalar;

6 a’zoli ikkita geteroatomlibirikmalar.

Geterosiklik birikmalarning monenklaturasi va ayrim nomoyondalari: purin, uratsil, timin, sitozin, adenin va guanin.

IV.3.2. Piridin va pirrol misolida geterotsiklik biriklmalarning aromatlilik xususiyatlari. Kislota –asoslik xossalari. Alkaloidlar –piridin,piperidin nikotin, anabazin. Ularning fiziologik xossalari.

IV.4. Oqsillar, nuklein kislotalar.

IV.4.1. Oqsillar- tabiiy yuqori molekulali birikmalar. Polipeptidlarning birlamchi, ikkilamchi, va uchlamchi strukturalari, xosslari, denaturatsiyalanishi, gidrolizla-nishi, rangli sifat reaksiyalari, biologik funksiyalari. Dipeptidlar polipeptidlar. Oqsillarning ayrim namoyondolari–glyutation, vasopressin, insulin va boshqalar haqida tushuncha.

IV.4.2. Nuklein kislotalarning tarkibi, nukleotidlar, polinukleotidlar.Dezoksiribo-nuklein kislotasi molekulasida juftlashgan spiral tuzilishidagi moslik prinsipi. Nuklein kislotalarning oqsil sintezida va nasl alomatlarini saqlashdagi roli.

Amaliy mashg’ulot:

[1]: Mavzuga doir savol va topshiriqlar.;

[2]: Mavzuga doir qiyin masalalar ishlash.

V. Elementorganik birikmalar.

Metalloirganik birikmalar. Amaliy ahamiyati katta bo`lgan metallarning organik moddalar bilan Me-S bog`li birikmalari (Me, Mg, Al, Sn). Oraliq d-metallarning p-allil, diyenlar va olefinlar bilan hosil qilgan birikmalari va ularning qo`llanilish soxalari. Kremniy, oltingugurt, fosfor, mishyakning organik birikmalari, ularning olinish usullari va qo`llanilish soxalari. Fiziologik ahamiyatga ega bo`lgan metal tutgan organik birikmalar- xrlorofil, gemoglobin va bosh.

VI. Tabiiy va sintetik yuqori molekulali birikmalar.

VI.1. Yuqori molekulali birikmalarning o`ziga xos tomonlari va kichik molekulali birikmalardan asosiy farqlari. Makromalekula, uning xillari, tuzilishi va xususiyatlari. Eng muhim tabiiy yuqori molekulali birikmalar – sellyuloza, kraxmal, oqsil, kauchuk, kallogen, xitin va ularning manbalari.

VI.2. Sintetik yuqori molekulli birikmalar, ularning kimyoviy tuzilishi, agregat va fazoviy holatlari. Sintez usullari –olimerizatsiya, sopolimerizatsiya, polikandensatsiya, sopolikandensatsiya va kimyoviy modofikatsiyalash usullari.

VI.3. Yuqori molekulali birikmalar plastmassalar sifatida. Termoplastik va termoreaktiv qiyomlar. Selulozaning efirlari. Polietilen, polipropilen, polisterol, polimetilmetakrilat, polivenilxlorid, fenolformaldegid va mochevina-farmoldegid qiyomlari.

VI.4.Yuqori molekulali birikmalar tolalar sifatida.Tabiiy tolalar.Paxta, zig’ir poya tolasi, ipak jun. kimyoviy tolalar. Poliefir, poliamid va poliakrilonitril tolalari. Tolalarning tuzilishi, muxim xossalari va olinishi.

VI.5. Yuqori molekulali birikmalar kauchuklar sifatida.Tabiiy kauchuk-poliizopren. Sintetuk kauchuklarning xillari: uglevodorod, ftorli, kremniyorganik kauchuklar.

Amaliy mashg’ulot:

[1]: Mavzuga doir savol va topshiriqlar.;

[2]: Mavzuga doir qiyin masalalar ishlash.

1-ИЛОВА

КУРС ИШТИРОКЧИЛАРИНИ БАХОЛАШ МЕЗОНЛАРИ

Баллар хар бир фан блоклари бўйича 100 баллдан белгиланган.

Модуллар бўйича ўртача балл куйидагича хисобланади:

Масалан: 4 та фан модулнинг ўртача баллини хисоблаш учун куйидаги амал бажарилади: 100+100+100+100 = 400: 4 = 100.

Колган модуллар бўйича хам баллар шу тартибда хисобланади.
1. МОДУЛЛАР БЎЙИЧА БАХОЛАШ МЕЗОНЛАРИ

0-54 “коникарсиз”, 55-70 “ўрта”, 71-85 “яхши”, 86-100 “аъло”

ЖН учун максимал балл – 40 ЖН- 4 марта ўтказилади

ОН учун максимал балл – 30 ОН- 2 марта ёзма ўтказилади

ЯН учун максимал балл – 30 ЯН – 1 марта ёзма ўтказилади

86-100 балл билан бахоланади:

-таълим олувчи фан бўйича мустакил мушохада юритса;

-фаннинг конуниятлари, категориялари ва методологиясининг мохияти ва мазмунини тушунса;

-фанга доир аник тасаввурга эга бўлса, уларни жамият ва инсон фаолиятига оид мисоллар оркали ифодалаб берса, уларни амалий фаолиятда кўллай олса;

-ўтилган мавзулар бўйича хулоса ва карорлар кабул килса;

-фанни тушунчаси хакида фалсафий тафаккур асосида ижодий фикрласа, танкидий муносабатлар билдирса, ўз фикрини эркин баён этса;

-маъруза, амалий машгулот ва мустакил топширикларни ўз вактида бажарса ва тўплаган маълумотларида биринчи манбаларга мурожаат этган бўлса.

71-85 балл билан бахоланади:

-таълим олувчи фан бўйича мустакил фикрлай олса, билдирилган фикрларини англай олса;

- фаннинг мухим мезоний тушунчалари тўгрисида тасаввурга эга бўлса, уни билса ва тушунтириб бера олса;

- фан хакидаги табиий-илмий тасаввурларини амалиётда кўллай олса;

-маъруза, семинар ва мустакил иш учун берилган топширикларни бажарса.

55-70 балл билан бахоланади:

- фаннинг асосий мезоний тушунчалари ва тамойилларини тушинса ва айтиб берса;

-маъруза, семинар машгулотлари ва мустакил ишларни ёзган ва бажарган бўлса;

-машгулотларда ўз мулохазаси билан иштирок этиб турса.

0-55 балл билан бахоланади:

- фан ва унинг конуниятлари хакида тасаввургаурга эга бўлмаса, уларнинг мохиятини тушинмаса;

-ЖН ва ОН ларни топшира олмаган бўлса;

-маъруза, амалий машгулот ва мустакил топширикларни ёзмаган ва бажармаган бўлса;

-дарсларни сабабсиз колдирган бўлса;

-дарсда фаол бўлмасдан ва интизомсизлик килса.

Фан блоклари бўйича бахолаш мезонлари

Курснинг максимал бали	Жорий назорат (ЖБ)	Оралик назорат (ОН)	Якуний назорат (ЯН)
100 балл	40 балл	30 балл	30 балл
ўтказилиш микдори	4та жорий назорат ўтказилади:	2 та оралик назорат ўтказилади	1 та
	1та машгулот учун максимал балл: 10	1та ОН учун максимал балл: 15
	Жами 4 та жорий бахолаш
	10 х4=40	Хар бир оралик назоратдаги топширикларда 3 тадан саволлар бўлиб, уларнинг хар бири 5 балл билан бахолаш имконини беради: 3 савол х 5балл =15	Гурух таълим олувчи лари учун бир нечта вариант такдим этилади. Хар бир вариант таркибида 4 тадан савол бўлиб, уларнинг хар бири 7,5 балл билан бахоланади: 4савол х 7,5= 30
	38,7-40 балл: таълим олувчи берилган саволга тўлик жавоб берса, янги манбалардан фойдаланган, кўшимча саволларга жавоб берса, мустакил фикрга эга ва берилган топшириклар бўйича конспект тайёрлаганда.	21,5-25 балл: таълим олувчи тўртала саволга тўлик, аник ва мисоллар асосида жавоб берса. ўзининг мустакил фикрини баён эта олса ва муаммони тўгри тахлил эта олса	20,8-25 балл: Таълим олувчи учта топширикка етарлича ва тўлик жавоблар ёзган ёки жавоб берган, кўшимча маълумотлар хамда аник мисоллар асосида ёрита олганда
	31,9-38,6 балл: таълим олувчи машгулот бўйича берилган саволларга жавоб берса. Кўшимча саволларга жавоб беришга харакат килса, аммо жавобларда аникликлар етишмаса. Амалий машгулот топшириклари бўйича конспект килган бўлса.	17,7-21,4 балл: таълим олувчи тўртала саволга жавоб ёзган барча саволларга жавоб ёза олди, аммо айримларида мисоллар келтира олмади, ўзининг шахсий фикрларида аникликлар етишмаса.	16,3-20,7 балл: Таълим олувчи берилган топширикларнинг барчасига жавоб берган, аммо жавобларни мисоллар билан асослай олса, аммо жавобларда умумий фиклар билан чекланса.
	25,2-31,8 балл: таълим олувчи амалий машгулот саволларини конспект килган саволга жавоб берган, аммо муаммо юзасидан мисоллар келтира олмаса, кўшимча саволларга жавоб берса.	14-17,6 балл: таълим олувчи тўртта саволдан учтасини ёзди аммо биттасига жавоб ёза олмаса, мисоллар келтирди. Масалани ёритишда аникликлар етишмаса	10,5-16 балл: таълим олувчи саволларнинг иккитасига тўлик жавоб бера олган, биттаси эса тўлик ёритилмаган бўлса, мисоллар асосида тушунтиришлар мавжуд бўлса.
	0-2.7 балл. Таълим олувчи факат машгулотга иштирок этиб, амалий машгулот саволларининг айримларини конспект килган, берилган саволни ёритиб бера олмаса, саволларга жавоб бера олмаса	0-2 балл: таълим олувчи саволларнинг хеч бирига жавоб бермаган холда ёки айрим киска фикрлар билан чекланиб колса	0-7,5 балл: таълим олувчи саволларнинг хеч бирига жавоб бермаган холда ёки айрим киска фикрлар билан чекланиб колса

ADABIYOTLAR RO’YXATI

1	Kimyo	7-sinf	2017	I.Asqarov  va b
2	Kimyo	8-sinf	2019	I.Asqarov va b.
3	Kimyo	9-sinf	2019	I.Asqarov va b.
4	Kimyo	AL-kol	2014	I.Tirkashev va b
5	Organik kimyo	10-sinf	2017	S.Masharipov va b.
6	Umumiy kimyo	11-sinf	2018	S.Masharipov va b.
8	G. P. Xomchenko. Ximiya (Oliy o'quv yurtlariga kiruvchilar uchun qo'llanma). - Т.: O'qituvchi,2013-y.
9	Р. Дикерсон, Г. Грей, Ж. Хейт. Основные законы химии, т. 1,2, — М.: Мир,1982.
10	S. Gudkova, К. М Efremova, N. N Magdesiyeva, N. VMelchakova. Ximiyadan 500 masala. — Т.: O'qituvchi, 1991.
11	V.V. Lunin, V.V. Yeryomin va boshqalar (7-8-9-10-11- sinf darsliklari).
12	N. Ye. Kuzmenko, V.V. Yeryomin, V. A. Popkov (,,Начало химия” I – II том) – Moskva.: Ekzamen, 2000 .
13	N. Ye. Kuzmenko, V.V. Yeryomin. (2400 ta masala) – Moskva.: Drofa, 1999.
14	А.G. Muftaxov. (Умумий Киме.11-синф).
15	В. Ф. Травень, Органическая химия т-1,2, Москва.: ИКЦ «Академкнига» 2004