Рискларни сифатий таҳлил қилиш

Рискларни сифатий таҳлил қилиш

Xatarlarni tahlil qilish bosqichida sifatli va miqdoriy tahlil usullari qoʻllaniladi: mavjud va yangi ma’lumotlarni toʻplash usullari, korxona faoliyatini modellashtirish, statistik va ehtimollik usullari va boshqalar.

Qabul qilingan qarorlar samaradorligini tahlil qilish va xatarlarni boshqarish maqsadlarini qayta koʻrib chiqish natijasi, agar kerak boʻlsa, ilgari qoʻyilgan xatarlarni boshqarish maqsadlarini toʻg‘rilash-ga imkon beradigan xavf toʻg‘risida yangi bilimlar boʻlishi kerak. Shunday qilib, har bir bosqichda turli xil xatarlarni boshqarish usullari qoʻllaniladi. Har bir bosqichning natijalari keyingi bosqichlar uchun dastlabki ma’lumotlarga aylanib, teskari aloqa bilan qaror qabul qilish tizimini shakllantiradi. Bunday tizim maqsadlarga eng samarali erishishni ta’minlaydi, chunki har bir bosqichda olingan bilimlar nafaqat tavakkalga ta’sir qilish usullarini, balki xatarlarni boshqarish maqsadlarini ham moslashtirishga imkon beradi.
Xatarlarni boshqarish boʻyicha keyingi strategiyani shakllan-tirishga imkon beradigan asosiy bosqich bu risklarni tahlil qilish bosqichidir. Xavfni sifatli tahlil qilishning vazifasi - bu xavf manbalari va sabablarini aniqlash, bosqichlari va ishlarini bajarish, ular davomida xavf tug‘diradi, ya’ni:
- mumkin boʻlgan xavf zonalarini aniqlash;
- korxona faoliyati bilan bog‘liq xatarlarni aniqlash ;
- aniqlangan xatarlarning amaliy foydalari va yuzaga kelishi mumkin boʻlgan salbiy oqibatlarini prognoz qilish.
Sifatli tahlil usullarini toʻrt guruhga boʻlish mumkin:
1. Usullari asoslangan risklar ustida tahlil mavjud boʻlgan ma’lumotlar;
2. Yangi ma’lumotlarni toʻplash usullari;
3. Tashkilot faoliyatini modellashtirish usullari ;
4. Sifatli tahlilning evristik usullari ;
Sifat xavfini tahlil qilishning yakuniy natijalari, oʻz navbatida, miqdoriy tahlil uchun kirish vazifasini bajaradi.
Xatarlarni miqdoriy tahlili bosqichida xavf hodisalari yuzaga kelish ehtimoli va ular oqibatida etkazilgan zarar yoki foyda miqdorining sonli qiymatlari hisoblab chiqiladi. Xatarlarni miqdoriy tahlil qilishning barcha usul-larini hisobga olgan holda, ma’lum bir usulni qoʻllash koʻplab omillarga bog‘liqligini aytishimiz mumkin:
- har bir tahlil qilinadigan tavakkalning oʻziga xos tahlil usullari va ularni amalga oshirishning oʻziga xos xususiyatlari mavjud. Masalan, uskunalarning ishdan chiqishi bilan bog‘liq boʻlgan texnik va ishlab chiqarish xatarlarini tahlil qilishda daraxt qurish usullari eng koʻp uchraydi;
- xatarlarni tahlil qilish uchun dastlabki ma’lumotlarning hajmi va sifati muhim rol oʻynaydi. SHunday qilib, agar ROF dinamikasi boʻyicha muhim ma’lumotlar bazasi mavjud boʻlsa, simulyasiya va neyron tarmoqlari usullaridan foydalanish mumkin. Aks holda, ehtimol ekspert uslublari yoki loyqa mantiq usullaridan foydalanish;
- xatarlarni tahlil qilishda xavf darajasiga ta’sir qiluvchi koʻrsatkichlar dinamikasini hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Bozorlarda xavfni tahlil qilish holatida shok holatida bir qator usullar qoʻllanilmaydi;
- qachon tanlashda usullarini tahlil qilish, bir lozim olib kirib hisob emas hisoblangan ma’lumotlar chuqurligini, balki darajasini ta’sir koʻrsatkichlar prognozini faqat xavf;
- tahlilning dolzarbligi va texnik imkoniyatlari katta ahamiyatga ega. Agar analitik qattiq hisoblash salohiyatiga va vaqt chegarasiga ega boʻlsa, unda neyron tarmoqlarini oʻqitish, Monte-Karloga taqlid qilish va hk .;
- tavakkalchilikni tahlil qilish usullarini qoʻllash samaradorligi uning korxona natijalariga ta’sirini matematik modellashtirish maqsadida xatarni rasmiylashtirish bilan ortadi. Hozirgi vaqtda nafaqat iqtisodiy tizimlar, balki sanoat majmualari ham shunday murakkab-likka erishdiki, koʻpincha ularning barqarorligini hisoblash ehtimollar nazariyasining elementlarisiz mumkin emas;
- davlat nazorati organlari tomonidan xatarlar toʻg‘risida hisobotni shakllantirish boʻyicha talablarni hisobga olish zarur. Simulyasiya usullaridan foydalanish me’yoriy darajada talab qilina-digan boʻlsa, ulardan foydalanish majburiydir.
Yuoridagi barcha bizga samarali uchun, deb xulosa qilish imkonini beradi tahlil butun turli xavf-xatar bilan bir faoliyati korxona barcha usullarni qoʻllash kerak, bu esa oʻz navbatida risklarni bosh-qarish boʻyicha keng qamrovli mexanizmni ishlab chiqish dol-zarbligini tasdiqlaydi. Siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy beqarorlik bilan ajralib turadigan zamonaviy iqtisodiy sharoitda korxonada mavjud boshqaruv tizimi xatarlarni boshqarish mexanizmini oʻz ichiga olishi kerak .
Korxonada xatarlarni boshqarish mexanizmini shakllantirishning birinchi bosqichi xatarlarni boshqarish xizmatini yaratishdir. Rossiya iqtisodiyotini rivojlantirishning hozirgi bosqichida ushbu xizmatning maqsadi korxona faoliyatini kuzatib borish, butun ROF kompleksini tahlil qilish, xatarlarni kamaytirish boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqish va ularning bajarilishini nazorat qilish orqali yoʻqotishlarni minimallashtirishdir. Shu bilan birga, korxonaning tashkiliy tuzilmasida xizmat koʻrsatish oʻrnini aniqlash, uning xodimlarining huquq va majburiyatlarini aniqlash va korxona xodimlarini xizmatning funksiyalari va faoliyatining mohiyati toʻg‘risida xabardor qilish muhimdir.
Xatarlarni tahlil qilish uchun moʻljallangan ma’lumot manbalari:
- korxonaning buxgalteriya hisoboti. Ushbu hujjatlar (balans, foyda va zararlar toʻg‘risidagi hisobot, pul oqimi va boshqalar) qisqacha shaklda korxona haqidagi barcha rasmiy ma’lumotlarni - asosiy vositalarning holati, materiallar va tayyor mahsulotlar zaxiralari darajasi, debitorlik va kreditorlik qarzlari miqdori, moliyaviy natijalarni oʻz ichiga oladi. korxona faoliyati va boshqalar. Kompaniyaning moliyaviy hisobotlarini tahlil qilish biznes, kredit va tashkiliy xatarlarning muhim qismini aniqlaydi;
- korxonaning tashkiliy tuzilishi va shtatlari. Ushbu ma’lumotni tahlil qilish tashkiliy xatarlarni, texnologik oqim xaritalarini (texnik va ishlab chiqarish xatarlari), kelishuvlar va shartnomalarni (biznes va yuridik xatarlarni) aniqlashga imkon beradi;
- mahsulot tannarxi. Uning tahlili sizga ROFlarning aksariyat qismini aniqlashga va xavfli vaziyatlar yuzaga kelganligi sababli yoʻqotishlarning pul qiymatini aniqlashga imkon beradi;
- korxonaning moliyaviy va ishlab chiqarish rejalari. Ularni amalga oshirishning toʻliqligi korxonaning barqarorligini barcha tavakkalchiliklar boʻyicha har tomonlama baholashga imkon beradi.
Ijtimoiy-iqtisodiy beqarorlik (SES), sharoitida korxonalar faoliyat yuritadi, ham xoʻjalik yurituvchi subyektlar faoliyatida, ham korxona risklarini boshqarish mexanizmida oʻz tuzatishlarini kiritadi. SHu bilan birga, uning ta’sirini toʻliq kuzatish deyarli mumkin emas, lekin uning individual xatarlarga ta’sirining jihatlarini aniqlash mumkin. Xatarlarni tahlil qilish uchun moʻljallangan ma’lumotlarni yig‘ish tugagandan soʻng, xatarlarni boshqarish xizmati ta’sirlarni hisobga olgan holda kompaniyaning samaradorligi koʻrsatkichlari dinamikasini real baholash imkoniyatiga ega boʻladi. Tashqi va ichki ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy omillar, bu bozor kon’yunkturasining kelajakdagi holatini har tomonlama va professional darajada bashorat qilish va yuzaga kelishi mumkin boʻlgan xatarlarni real baholashga imkon beradi.
Xatarlarni boshqarish xizmati ishining mantiqiy davomi xatarlarni boshqarish boʻyicha chora-tadbirlar dasturini shakllantirish boʻlishi kerak, uni ishlab chiqishda quyidagilar e’tiborga olinishi kerak:
- mumkin boʻlgan zarar miqdori va uning ehtimoli;
- davlat tomonidan tavsiya etilgan xavflarni kamaytirishning mavjud mexanizmlari va ularning ishlab chiqarish va iqtisodiy samaradorligi;
- xatarlarni kamaytirish boʻyicha xizmat tomonidan taklif qilingan tadbirlarning ishlab chiqarish va iqtisodiy samaradorligi ;
- ajratilgan mablag ‘chegarasida faoliyatni amalga oshirishning amaliy imkoniyati;
- dasturiy faoliyatni amaldagi me’yoriy hujjatlar, korxonani rivojlantirishni uzoq va qisqa muddatli rejalashtirish maqsadlari va uning moliyaviy siyosatining asosiy yoʻnalishlariga muvofiqligi ;
- dastur ishlab chiquvchilari va korxona boshqaruvi xavfiga subyektiv munosabat.