Rivojlangan mamlakatlarda logistikaning rivojlanish omillari va tendensiyalari

Logistika xizmat-larining narxi
Xizmatlarning yuqori narxi bir necha omillarga bog'liq. Birinchisi, ko'p sonli mahalliy tashuvchilar. Ikkinchi omil - bu yuqori narx litsenziyalar va transport kompaniyalari tomonidan munitsipalitetlarga to'lanadigan yuqori soliqlar. Uchinchi omil - transport kompaniyalari uchun og'ir bo'lgan ijara haqi, soliqlar, ish haqi, kommunal xizmatlar uchun xarajatlarning o'sishi. Ish haqining oshishi ham logistika xizmatlari narxining oshishi omillaridan biridir.
Malakali kadrlar yetishmasligi	Malakali kadrlar yetishmasligi Xitoy iqtisodiyotining barcha rivojlanayotgan tarmoqlarida, jumladan, logistikada ham sezilmoqda. Zarur kadrlarni olish uchun logistika kompaniyalari talabalarni xorijda o‘qitish bilan bir qatorda chet ellik mutaxassislarni ham jalb qiladi. Kichik kompaniyalar boshqa kompaniyalar xodimlarini yuqori maosh taklif qilish orqali “brakonerlik” qilishadi, bu esa kadrlar almashinuvini yuzaga keltiradi filialida. Yana bir muammo - bu tarmoqning Internet-texnologiyalari rivojlanishi tufayli tez o'zgarishi va xodimlarni doimiy ravishda oshirish zarurati, chunki uning malakasi darajasi mijozlarning o'sib borayotgan talablariga javob bermaydi.^16

Har bir mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishida uning qon tomiri bo‘lgan logistika tizimi juda muhim ahamiyatga ega. Samarador logistika tizimi ichki bozorda tayyor mahsulot va xom-ashyo harakatini optimallashtirish orqali tovar va xizmatlarning xaridorlar uchun qulay sharoit va arzon narxlarda yetkazib berilishini ta’minlaydi, bozordagi raqobatni rag‘batlantiradi. Tashqi bozorda esa mamlakatning iqtisodiy raqobatbardoshligini oshiradi va jahon iqtisodiyotiga integratsiya jarayonini tezlashtiradi. Rivojlanib borayotgan mamlakatimiz uchun

16. Транспорт и логистика в Узбекистане. – http://iteca.uz/trans/rus/ForExhibitors/industry.php

samarador logistika tizimini tashkil qilish juda ham muhim.
O‘zbekiston logistika samadorligining (LPI) dunyo miqyosidagi o‘rni.Jahon Banki tomonidan 2018 yilda chop etilgan logistika samaradorligi hisobotida O‘zbekiston 160 davlat orasida 99-o‘rinni egalladi. Hisobotni ishlab chiqishda bojxona samaradorligi, transport infratuzilmasi sifati, xalqaro tashimalarni tashkil qilish osonligi, soha mutaxassislarining bilim va salohiyati, yuklarni kuzatish imkoniyati va yuklarni o‘z vaqtida yetkazish darajasi kabi me’zonlar hisobga olingan. Afsuski mintaqamiz LPI darajasi maqtanarli darajada emas. Bu borada respublikamiz mintaqada Qozog‘istondan keyingi ikkinchi o‘rinni egallaydi. Quyida LPI reytingida birinchi o‘rinni egallagan Germaniya va O‘zbekistonning me’zonlar bo‘yicha farqini ko‘rishingiz mumkin:Natijalarga qaraydigan bo‘lsak, sohani rivojlantirish uchun hali juda ham ko‘p ishlar qilinishi kerakligini tushunish qiyin emas. Bunda asosan chegara va mamlakat hududiga bojxona jarayonlari samaradorligini oshirish, soha mutaxassislarini ko‘paytirish, tizimga innovatsion yondashuvni tatbiq qilish muhim.
Logistika samaradorligining iqtisodiyotga ta’siri.Logistika samaradorligini oshirish transport-jo‘g‘rofiy noqulay joylashgan va eng arzon transport turi bo‘lgan dengiz portlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri, hatto chegaradosh davlatlar orqali ham chiqish imkoniyatiga ega bo‘lmagan bizning mamlakatda ayniqsa dolzarbdir.Respublikamiz eksportining katta qismini qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va xom-ashyo tashkil etadi. Ular ishlab chiqarish mahsulotlari (manufactured goods) qaraganda transport birligiga nisbatan (masalan bir tonna paxta va bir tonna tayyor yuqori sifatli to‘qimachilik mahsuloti) juda arzondir. Bundan kelib chiqadiki, eksport mahsulotlarimizning so‘nggi narxlarida transport xarajatlarining foiz ulushi yuqori va bu logistika samaradorligi iqtisodiyotimizda rivojlangan davlatlarga taqqoslaganda muhimroq ekanligini anglatadi.Quyidagi grafikda Shvetsiyada turli mahsulotlar turkumining daromadidagi transport xarajatlarining ulushini ko‘rish mumkin:Samarador logistika tizimini tushuntirish uchun juda oddiy ikki misolni keltirib o‘taman.Mikroiqtisodiy misol. Tasavvur qiling, siz qaysidir viloyatda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish bilan shug‘ullanasiz. Xaridorlaringiz shaharlardagi bozorlar, supermarketlar, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari bo‘lishi mumkin. Toza mahsulotni oxirgi xaridorga yetib borguniga qadar sizning bir necha kungina vaqtingiz bo‘ladi. Shu vaqt ichida hosilni yig‘ib olishingiz, qadoqlashingiz, transport vositasiga yuklab, xaridorga yetkazishingiz kerak.Zanjirning biror-bir nuqtasida muammo paydo bo‘lishi foydaning kamayishiga va hatto tadbirkorning zararga kirishga sabab bo‘lishi mumkin. Bunga mahlusotni vaqtida yig‘ib olmaslik, noto‘g‘ri qadoqlash, noto‘g‘ri saqlash, transport vositasining vaqtida mavjud emasligi/nosozligi yoki keraklicha jihozlanmagani va shunga o‘xshash ko‘plab muammolar sabab bo‘lishi mumkin.Makroiqtisodiy misol. Tasavvur qiling, siz eksportga mo‘ljallangan qishloq xo‘jaligi mahsuloti yetishtirasiz va mahsulotingizni Uvropa bozoriga, masalan, Germaniyaga olib chiqmoqchisiz. Bunda avvalambor Germaniyada shu mahsulotga bo‘lgan talab darajasini, taklif qilinayotgan narxlarni, mahsulotingizning tannarxini, uning eksport va transport xarajatlarini hisoblab chiqasiz. Aynan shu mahsulotni Germaniyaga yetkazib beradigan Ispaniya, Italiya, Polsha kabi Yevropa davlatlari yetkazib beruvchilari sizga raqobatbardosh hisoblanadi. Ishchi kuchi arzonligi, mahsulot sifati, uning xilma-xilligi sizning mahsulotingizning afzalliklari bo‘la olsa-da, transport xarajatlari yuqoriligi mahsulotning oxirgi narxlariga katta ta’sir ko‘rsatadi. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini tashishda qo‘llanadigan muzlatgich-avtotransportida bir kg mahsulotni O‘zbekistondan Germaniyaga qilingan transport xarajati hozirgi paytda 40−50 yevro sent atrofida, agar bu turdagi mahsulotlar uchun chakana savdodagi narxlar 50−60 sentdan 2−3 yevrogachaligini hisobga olsak, mahsulotimizning qimmat transport sababli raqobatbardoshligini qanchalik yo‘qotishi mukinligini ko‘ramiz.
Logistika samaradorligini yaxshilash nima uchun aynan bugungi kunda dolzarb?Ba’zi rivojlangan davlatlar oxirgi yillarda iqtisodda proteksionizm siyosatini olib borayotgan bo‘lsalar-da (masalan AQSHning hozirgi hukumati), amalda dunyo iqtisodiyotida globallashuv jarayoni sekinlashgani yo‘q. Dunyo bozorida katta o‘zgarishlar nafaqat O‘zbekistonning, balki butun mintaqamizning ro‘y berayotgan o‘zgarishlarga tayyor bo‘lishlarini talab etadi. Dunyo hamjamiyatida mavqei o‘sib borayotgan Xitoy, Hindiston kabi davlatlarning global iqtisoddagi o‘rni ham oshmoqda. Mintaqamizning Osiyoni Yevropa bilan bog‘lagan muhim transport karidorining markazida ekanligi biz uchun ham chorlov va ham imkoniyat bo‘lib hisoblanadi. Bir Makon — Bir Yo‘l kabi loyihalar hamkorlar bilan birgalikda infratuzilmamizni yaxshilashga, transport va logistikaga aloqador bir qancha sohalarni rivojlantirishga imkoniyat, shu bilan birga mahalliy ishlab chiqaruvchilar uchun raqobatbardoshlikni oshirish yo‘lida sinov bo‘ladi.
O‘zbekistonning tranzit davlati sifatidagi o‘rni.Respublikamiz mintaqamizdagi eng yaxshi transport infratuzilmasiga ega. Davlatimiz hududidan 42530 km avtoyo‘l, 4500 km temir yo‘li (har 10000 km ga 150 km) o‘tadi va mamlakatimizni mintaqaning muhim transport koridorlariga ulaydi. O‘zbekistonning tranzit davlati sifatida ayniqsa Afg‘oniston Islom Respublikasiga (Trans-Afg‘on xalqaro transport karidori) kirish va Afg‘oniston orqali Bandar Abbos va Chobahor portlariga chiqish imkoniyati Tojikiston Respublikasiga kirishi muhim hisoblanadi. Mohiyati yildan yilga ortib borayotgan Andijon- O‘sh — Saritosh — Irkeshtom — Qashqar koridori dunyo tarixidagi eng buyuk loyihalardan bo‘lgan va Xitoy Xalq Respublikasi tomonidan taklif qilingan «Bir makon — bir yo‘l» (Belt and Road Initiative — BRI) da munosib qatnashish uchun va Xitoyni mamlakatimiz hududidan o‘tuvchi yo‘llar orqali boshqa mintaqalar bilan bog‘lash xizmat qiladi. Xitoyning TIR konvensiyasiga qo‘shilishi, Qirg‘iziston orqali Xitoydan O‘zbekistonga avtotransport orqali amalga oshirilgan ilk transport tranzit davlati sifatidagi potensialimiz yuqoriligidan dalolatdir. Bu potensialdan foydalangan holda Turkmaniston orqali Eron va Turkiyaga, Kavkaz davlatlariga, Bojxona Ittifoqi davlatlari orqali Yevropaga chiqishimiz mumkin. Bu imkoniyatlar ayniqsa iqtisodimiz uchun bevosita va bilvosita ishlab chiqarish, transport, infratuzilma, turizm sohalarida minglab ish o‘rinlari yaratishi mumkin.
LPI ni yaxshilash uchun qanday qadamlar qo‘yilishi kerak?LPIni yaxshilash uchun soha mutaxassislari bilan birlashib, alohida qismlardan iborat yagona (aviatashuvlar, avtotashuvlar, temir yo‘li tashuvlari, omborxona xizmatlari) dastur ishlab chiqilishi kerak. Dastur sohaga kadrlar tayyorlash, mavjud kadrlarning malakasini oshirish, infratuzilmalarni yaxshilash kabi yo‘nalishlarda bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, bojxona xizmatlarida IT qo‘llanilishi darajasini oshirish, bojxona va chegara postlaridagi jarayonlarni doimiy monitoring qilish, bojxona va soha vakillari bilan ochiq muloqot yaratish orqali paydo bo‘layotgan muammolarni tezkor hal qilish, ularning kelajakda takrorlanishining oldini olish kabi chora-tadbirlar o‘tkazilishi kerak.Ishonchim komilki, mamlakatimizda bo‘layotgan ijobiy o‘zgarishlar logistika va transport sohasida ham yaqin kunlarda ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi. Chunki o‘sib borayotgan iqtisodning yuki eng avvalo logistika tizimiga tushadi. Shunday ekan mamlakatimizning eksport salohiyatni oshirish, import xarajatlarini kamaytirish, mahalliy bozordagi transport xarajatlarini minimallashtirish va oqibatda xalqimiz farovonligini yanada oshirish aynan logistika samadorligiga bog‘liq.
O’zbekistonda transport-logistika tizimining hozirgi holati.Jamiyatda iqtisodiyotning mutanosib va ​​jadal rivojlanishida transport kommunikatsiyalarining ahamiyati ortib borayotganini anglash yildan-yilga kuchayib bormoqda. Ularni rivojlantirish vazifalarining aholi bandligini ta’minlash, sog‘liqni saqlash tizimini rivojlantirish, ta’lim, sport, turizm va mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlarning boshqa ustuvor yo‘nalishlari bilan o‘zaro bog‘liqligi ortib bormoqda. Aholining o'sib borayotgan transport harakatchanligi uning ortib borayotgan harakatchanligini tavsiflaydi, bu esa mamlakatda shakllanayotgan fuqarolik jamiyatiga xos bo'lgan yangi tsivilizatsiyaviy turmush tarzining timsollaridan biriga aylanib bormoqda.Butun mamlakat bo‘ylab transportning barqaror faoliyat yuritishi iqtisodiy makon birligi, odamlar, tovarlar va xizmatlarning erkin harakatlanishi, raqobat va tadbirkorlik erkinligini rivojlantirish, aholi turmush sharoiti va turmush darajasini yaxshilash kafolatidir. yaxlitlik va milliy xavfsizlikni ta'minlash,jahon iqtisodiy makoniga integratsiya.Mintaqaviy transport infratuzilmasi o'ziga xos xususiyatlarga ega: uning filiallari yagona tizim sifatida milliy miqyosda ishlaydi va shu bilan birga, uning faoliyati aniq mintaqaviy ahamiyatga ega; uning faoliyati natijalarining mintaqa hayotining umumiy parametrlariga ustun ta'siri mavjud; transport infratuzilmasining mintaqaviy tizimning boshqa tarkibiy qismlari bilan chambarchas bog'liqligi va o'zaro bog'liqligi mavjud.moddiy, axborot, xizmat va moliyaviy oqimlar va barcha ishtirokchilar o'rtasida o'zaro manfaatli hamkorlik aloqalarini o'rnatish asosida butun tizimda maksimal sinergik ta'sirni ta'minlash. transport va logistika jarayonining yakuniy maqsadiga erishish yo'lida murosaga erishish - ko'rsatilayotgan xizmatlar miqdori va sifati bo'yicha iste'molchilarning talablarini maksimal darajada qondirish.RTLS ning asosiy magistral elementlari mintaqaning transport tarmog'i tugunlarida joylashgan milliy, mintaqaviy va hududiy multimodal transport-logistika markazlari (MTLC) hisoblanadi.O‘zbekiston Respublikasining 2030 yilgacha bo‘lgan davrda innovatsion rivojlanish strategiyasi o‘sishni nazarda tutadi sanoatning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 37 foizga, qayta ishlash sanoatining ulushi 22 foizga yetdi, bu esa sanoatning o'rtacha yillik o'sish sur'ati 8,3 foizni tashkil etadi. Bu eksport tuzilmasini diversifikatsiya qilishni, qisqartirishni ta'minlaydi unda xom ashyo ulushi va yuqori qo'shilgan qiymatga ega bo'lgan tovarlar ulushining ortishi. Dinamik rivojlanmoqda iqtisodiyot transport sohasiga yuksalgan talablarni qo'yadi, bu esa tizimni yaratishni talab qiladi logistika, turli transport turlarida yuklarni tashish tizimini tubdan qayta qurish.Transport yo‘laklarini rivojlantirish bo‘yicha faol siyosat xalqaro miqyosda kengaytirildi va diversifikatsiya qilindi ,tovarlarni eksport qilish va import qilish uchun transport yo'llari. Shunday qilib, 2018 yilda mamlakatimiz tashqi savdo aylanmasi hajmi 33,8 mlrd dollarni tashkil etdi va 2010 yilga nisbatan 5,7 baravarga, shu jumladan eksport hajmi 14,3 mlrd dollarga, 9,4% ga oshdi.import - 19,6 mlrd dollar va 2,1 barobar o'sdi.O‘zbekistonning asosiy tashqi savdo sherigi hamon Rossiya Federatsiyasi bo‘lib, uning umumiy tovar aylanmasidagi ulushi (2017 yil) 24,5 foizni tashkil etadi. Xitoy ham O‘zbekistonning asosiy tashqi savdo hamkorlaridan hisoblanadi(12%), Qozogʻiston (6,1%) va Janubiy Koreya (5,2%). Yevropa Ittifoqi davlatlari bilan savdoga kelsak, bugungi kunda Oʻzbekistonning ushbu davlatlar bilan tashqi savdo yuklarini tashish asosan Riga portlari yoʻnalishlarida amalga oshirilmoqda.Liepaja, Ventspils (Latviya) Qozog'iston va Rossiya orqali tranzitda Mustaqillik yillarida keng ko'lamli tarkibiy va institutsional transport o'zgarishlari. Transport vositalarini davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish bo‘yicha davlat dasturlari bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda, bozor sub’ektlarini bevosita ma’muriy nazoratdan davlat tomonidan tartibga solishga izchil o‘tish davom etmoqda. Bugungi kunga qadar transport bozordagi faoliyat. O‘zbekiston xalqaro integratsiya ishtirokchilaridan biri va Farg‘onadan to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqishni ta’minlovchi Qamchiq dovoni orqali Uchquduq – Nukus, Toshguzar – Boysun – Qumqo‘rg‘on, Angren – Pap yo‘nalishlarida temir yo‘l qurilishi bo‘yicha eng yirik loyihalar amalga oshirildi.mintaqa temir yo'l orqali mamlakatning markaziy qismiga. Markaziy Osiyo mintaqasida birinchi marta Toshkent – ​​Samarqand, Toshkent – ​​Qarshi va Toshkent – ​​Buxoro yo‘nalishlarida yuqori tezlikdagi aloqa yo‘lga qo‘yildi. Toshkent shahrida yangi aeroport barpo etildi, mavjud aeroportlar kengaytirildi va rekonstruksiya qilindi, buning natijasida ular qabul qilindi,xalqaro maqom, shu jumladan. Nukus, Samarqand, Andijon, Namangan, Farg‘ona, Buxoro, Qarshi, Navoiy, Urganch,Termiz. Magistral magistral tarmog‘i va xalqaro transport yo‘laklarining milliy uchastkalari bosqichma-bosqich shakllantirilmoqda, hududlardagi har bir aholi punktiga qattiq qoplamali yo‘llar barpo etilmoqda. O‘zbekiston – Xitoy yo‘nalishi bo‘yicha yangi gaz quvurlari qurilib, mavjud gaz quvurlari rekonstruksiya qilinmoqda.Iqtisodiyotning jadal o‘sish bosqichiga o‘tishi, hamkorlikning kengayishi va O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga tashqi iqtisodiy integratsiyalashuvi zarur shart-sharoit yaratdi. yangi transport siyosatini shakllantirish va transport infratuzilmasini kompleks rivojlantirish uchun. Biznes globallashuvining zamonaviy sharoitida mahalliy tovarlar va xizmatlarning raqobatbardoshligini yanada jadallashtirish maqsadida transport sohasida turli xil transport turlari va davlat-xususiy sheriklik shakllarini integratsiyalashning tubdan yangi yondashuvlari va yechimlarini izlash zarur. va mamlakatni barqaror rivojlantirish va hududlarda hayot sifatini oshirish.Hududlarni kompleks rivojlantirishda transportning roli sezilarli darajada oshmoqda, uning vazifalari o‘zaro bog‘liqligi ortib bormoqda.aholi bandligini ta’minlash bilan rivojlantirish, hududlar o‘rtasidagi madaniy-texnikaviy aloqalarni kengaytirish, sog‘liqni saqlash tizimini, ta’lim, sport, turizmni rivojlantirish va ijtimoiy-iqtisodiy sohaning boshqa ustuvor yo‘nalishlari mamlakatdagi o'zgarishlar. Aholining o'sib borayotgan harakatchanligi nafaqat fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqini amalga oshiradi harakat, balki iqtisodiyotning yangi holatining ramzlaridan biriga aylanadi, paydo bo'lganlarga xosdir fuqarolik jamiyati mamlakati.Davlatning transport siyosati transport xizmatlari bozorida raqobat muhitini shakllantirishning eng samarali yo‘nalishlarini belgilaydi hamda xizmatlarning jozibadorligini ta’minlash va transport korxonalarining raqobatbardoshligini oshirish uchun zarur shart-sharoitlar va shart-sharoitlarni yaratadi. U hozirda ishlab chiqilayotgan 2030-yilgacha boʻlgan davrda Oʻzbekiston Respublikasi transport va transport logistikasini rivojlantirish konsepsiyasi yordamida izchil va bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. transport siyosatini olib borishning oʻrta muddatli chora-tadbirlari va taktikasi, kelajak uchun transport sohasida davlat faoliyatining asosiy vazifalari, shakllari va mazmunini, transport tizimini rivojlantirish va jahon transport kommunikatsiyalariga integratsiyalashuvining eng muhim yoʻnalishlarini shakllantiradi. asoslangan. Konsepsiyada mulkchilikning barcha shakllari va transport turlarini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini shakllantirish bo‘yicha yagona yondashuv va tamoyillar tizimi belgilandi, har bir transport turining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda ularni amalga oshirishning aniq chora-tadbirlari va mexanizmlari ishlab chiqildi.Ayrim ko‘rsatkichlar O‘zbekiston transport va logistika sanoati:
– yiliga oʻrtacha yuk tashish hajmi 15% ga oshadi;
– 2016-yilda uzunligi 2 ming metrdan ortiq bo‘lgan tog‘ dovonidan o‘tuvchi o‘n to‘qqiz kilometrlik tunnelni o‘z ichiga olgan 123 kilometrlik Angren-Pop yangi elektrlashtirilgan temir yo‘l liniyasi ishga tushirildi. Sayt xalqaro tranzit koridoridagi havolaga aylandi;
– sanoat infratuzilmasini (avtomobil va temir yoʻl, logistika) rivojlantirish dasturida
markazlar) 2015-2019-yillarda umumiy qiymati qariyb 10 milliard dollarga teng 150 dan ortiq loyihani amalga oshirish;
– soʻnggi yillarda temir yoʻllarning ekspluatatsiya uzunligi 1000 km dan oshdi va
2018 yil boshida jami 4641,9 km;
- respublika avtomobil yo‘llari tarmog‘ining umumiy uzunligi 184 ming km.ni tashkil etadi, shundan 42046 km asfaltlangan umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llari;
– 2019-yil aprel oyida “O‘zbekiston havo yo‘llari” Milliy aviatashuvchisi parki ikkita yangi samolyot bilan to‘ldirildi.
Boeing-787 Dreamliner, ular uchun o'zlarining xizmat ko'rsatish va ta'mirlash bazasi va angarlari allaqachon tayyorlangan;
- 2016 yilda umumiy maydoni 184 000 kv. m.
Eksportning asosiy turlaridan biri meva-sabzavot mahsulotlari hisoblanadi:
– yillik ishlab chiqarish – 17 million tonna;
– AQSh, Yevropa Ittifoqi mamlakatlari, Rossiya, Braziliya, Vetnam, Indoneziya, Makedoniya, Malayziya, Mo‘g‘uliston, Saudiya Arabistoni, Tailand, Xitoy, Yaponiya va boshqalarga 4 million tonnadan ortiq mahsulot eksport qilinadi;
– so‘nggi 10 yilda meva-sabzavot mahsulotlari eksporti ko‘paydi. – 2020-yil oxirigacha O‘zbekistonda meva-sabzavot yetishtirishni 32 million tonnaga yetkazish rejalashtirilgan yilda;
– meva-sabzavot mahsulotlari eksportiga talab ortib borayotganligi sababli mamlakatda transport sig‘imlari yetishmasligi kuzatilmoqda, bu transport va logistika kompaniyalari uchun bozorda o‘z o‘rnini egallash uchun ajoyib imkoniyatdir.¹⁷ (4-chizma)
4-chizma



^{5 Транспорт и логистика в Узбекистане. – http://iteca.uz/trans/rus/ForExhibitors/industry.php}