Rivojlanishi va ahamiyati

Kapron tolasining olinishi. Kapron tolasi kaprolaktam monomerini polimerlash reaksiyasi bilan olinadi. Kaprolaktam esa fenol, benzol, furfurol moddalarini kimyoviy ishlov berib olinadi. Fenol, benzol, furfurollar esa neftʼ, toshko‘mirni qaytadan ishlash natijasida olinadi. Kapron poliamid tolalarga kiradi. Kapron tolasi silindr shaklida bo‘lib, ularda mikroskop ostida ko‘rinadigan g‘ovak va darzlar bor. Ko‘ndalang kesimi yumaloq yoki profillangan bo‘lishi mumkin (7,g-rasm). Uzilishga pishiqligi jihatidan kapron po‘latdan 2,5 barobar ustun turadi. Kapron tolalar faqat konsentrlangan kislotlar va fenolda eriydi. Ular yashil alanga berib yonadi, tolalar uchida qo‘ng‘ir sharchalar hosil bo‘ladi. Gigroskopipligining pastligi va issiqqa uncha chidamsizligi kapron tolalarining kamchiligidir. Monomerlarni sintezlash ikki reaksiya yordamida bajariladi: polimerlash va polikondensatsiyalash. Polimerlash reaksiyasida reaksiyaga kiradigan monomerlarning tarkibi o‘zgarmasdan hosil bo‘lgan polimer tarkibida saqlanib qoladi. Kapron tolasi polimerlash reaksiyasi bilan olinadi. Polimerlash reaksiyasi uch bosqichda o‘tadi: monomer molekulasini aktivlash; molekula zanjirchasining o‘sishi; molekula zanjirchasining o‘sishini to‘xtatish. Monomer molekulasini aktivlashtirish issiqlik yoki elektr zaryadlari taʼsirida bajariladi. Reaksiya natijasida monomerning qo‘sh bog‘lari yoki siklik bog‘lari uziladi. Aktivlashgan molekulalar bir-biri bilan bog‘lashib uzun zanjirchani hosil qiladilar, yaʼni 2-bosqich bajariladi.

Tola olish uchun zanjirchalar maʼlum uzunlikda bo‘lishi kerak. Zanjirchaning uzunligi eritmaning yopishqoqligi orqali aniqlanadi. Molekula zanjirchasining uzunligini to‘xtatish uchun maxsus ingibator moddalari eritmaga qo‘shiladi. Bu moddalar aktivlashgan zanjirchalarning o‘sishini to‘xtatadi. Kaprolaktam monomerlarini polimerlash maxsus idishlarda yuqori haroratda, yaʼni T=250-2600S li yuqori bosimda 10 atm. da 12 soat davom etadi. Olingan modda polikaprolaktam ushog‘i deb ataladi, yaʼni [SO(CH2)5NH-]. Polikaprolaktamdan kapron tolasi quyidagi sxema bo‘yicha olinadi.
1 - bunker
2 - erituvchi panjara -2500S
3 -nasos
4 - filʼera
5 - sovutuvchi shaxta
6 - yigirish shaxtasi
7 - namlovchi disk
8 – yog‘lovchi disk
9 - cho‘zuvchi disklar
10 - ipni toylovchi moslama
11 - tayyor kapron ipi (bobina)
Polikaprolaktam ushog‘i temir bochkalarda kapron yigirish sexiga olib kelinadi.
Bochkalardan polikaprolaktam ushog‘i bunker 1 ga to‘kiladi. Polikaprolaktam erituvchi panjara 2 da eriydi. Nasos 3 bilan kaprolaktam eritmasi filʼera 4 dan ip holatida oqib tushadi. Sovutuvchi 5 shaxtada ip sovutiladi (bo‘lmasa yopishib qoladi). Shaxta 6 meʼyoriy havo bilan sovutiladi. Disk 7 yordamida ip namlanadi, disk 8 yordamida esa ip yog‘lanadi, 8,9 disklar ipni cho‘zadi. Natijada, ipning xususiyati yaxshilanadi. Ip joylagich 10 yordamida g‘altak 11ga o‘raladi.
Kapron ipi pardoz qilinmaydi. To‘qimachilik ishlov berilishi mumkin (qo‘shish, eshish va hakoza).