Rivojlantirish instituti

Qon tomirlar bilan ta’minlanishi
Paradont to‘qimasi tashqi uyqu arteriyasidan chiqadigan jag‘ arteriyasi
shoxidan qon bilan ta’minlanadi. Yuqori jag‘ va undagi tishlar yuqori
jag‘ arteriyalarining qanotsimon shoxidan (yuqori tish katakchalari
arteriyalari) va qanotsimon tanglay (oldingi yuqori katakchalar arteriya-
lari) shoxlaridan qon oladi. Pastki jag‘ va undagi tishlar, to‘qimalar jag‘
arteriyalarining pastki jag‘ — katakchalari arteriyasi shoxlari orqali qon
bilan ta’minlanadi. Pastki alveolyar arteriyadan xar bir alveolaaro
to‘siqchalarga bittadan yoki bir necha shoxchalar alveolaaro arteriyalar
periodontga va sementga tarmoqchalar — shoxchalar beradi. Uzunasiga
yotgan shoxchalar suyak ustki parda orqali milkka o‘tadi. Tish arteriya-
laridan shoxchalar periodont va alveolaga o‘tadi. Tish arteriyalari, suyak
ustki pardaga boruvchi alveolalararo arteriyalar va suyaklararo arteriyalar
orasida anastomozlar mavjud. Marginal milkdagi — paradontdagi qon
tomir turlari emal-sement chegarasida milk va periodont tomirlari bilan
bog‘lanadi — anastomozda bo‘ladi. Paradontdagi qon tomirlarining tuzi-
lishi, undagi arteriyalar, prekapillyarlar, kapillyarlar, keyingi (post-
kapillyar) kapillyarlar, venalar va arteriovenulalar anastomozlari borligi,
lekin tugal arteriyalar yo‘qligi bilan o‘ziga xosdir. Kapillyarlar — eng
yupqa devorli tomirlar bo‘lib, paradontning mikrosirkulyar yo‘lini hosil
qilib, bular orqali qon arteriyadan venalarga o‘tadi. Xuddi mana shu
mikrosirkulyator yo‘li orqali paradont to‘qimasiga kislorod va boshqa
oziqlantiruvchi moddalar kelib tushadi. Kapillyarlarning ichki devorining
kattaligi-diametri o‘rtacha 3—12 mkm ni tashkil etadi.
Kapillyarlar va atrofdagi qo‘shuvchi to‘qima limfa bilan birgalikda
paradont to‘qimasini oziqlantiradi va ximoya vazifasini ham bajaradi.
Kapillyarlar devorining o‘tkazuvchanlik darajasi ularning asosiy fiziologik
vazifasidir. Kapillyarlarning o‘tkazuvchanligi va chidamliligi paradont
to‘qimasida kechadigan patologik jarayonlarda muxim axamiyatga ega.
Innervatsiyasi
Paradontning asab bilan ta’minlanishi — innervatsiyasi uchlamchi
(n. trigeminus) asabning ikkinchi va uchinchi shoxlaridan chiqadigan
tish shoxchalari o‘ramlari xisobidan bo‘ladi. Alveola chuqurida asab
tolalar boylamlari ikkiga bo‘linadi: biri pulpaga, ikkinchisi esa, periodont
yuzasida parallel ravishda, asosiy pulpa asabi bo‘ylab joylashadi. Paradont
to‘qimasida asab tolalari ko‘p borligi uchun, asab reseptorlariga boy
bo‘lgani uchun bu zona katta refleksogen zona bo‘lib, bu erdan yurakka,
oshqozon-ichak yo‘llari va boshqa ichki a’zo tizimlariga reflekslar
tarqalishi mumkin.
Limfa bilan ta’minlanishi ham juda yaxshi, chunki paradontda juda
ko‘p katta-kichik limfa tomirlar turlari borki, meyyorda, xususan

---

2 1 7
kasallikda bular muxim axamiyat kasb etadi. Limfa tomirlar asosan
epiteliy ostida — sub-epitelial qo‘shuvchi to‘qima asosida joylashgan.
Limfa tomirlari yupqa devorli, kichik va noto‘g‘ri shakllarga ega.
Yallig‘lanish jarayonida limfa tomirlari kengayadi. Tomirlar ichida va
ularning devorlari atrofida yallig‘lanish infiltratlari hosil bo‘ladi.
Yallig‘lanishda limfa tomirlari to‘qimalararo narsalarni tashib ketib,
yallig‘lanish o‘chog‘ini tuzalishiga xizmat qiladi.