Rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi amudaryo tuman kasb-hunar maktabi

 
Domenlar nomi ko‘pincha com, edu yoki org bilan tugaydi. Ularning 
ommaviy tus olganlarini misol sifatida quyida keltiramiz:
com – tijorat tashkilotlari uchun ishlatiladi;
edu – o‘quv muassasalari uchun ishlatiladi;
gov – davlat muassasalari uchun ishlatiladi;
int – xalqaro ma’lumotlar uchun ishlatiladi;
mil – harbiy ma’lumotlar uchun ishlatiladi;
net – internetning xizmat provayderlari uchun ishlatiladi;
org – notijorat tashkilotlar uchun ishlatiladi. Internet manzillarida turlicha 
identifikatorlar ishlatiladi.
 
Nazorat savollari 
1. Elektron aloqa haqida nimalarni bilasiz?

---

2. Elektron aloqa qanday vazifalarni bajaradi?
3. Elektron aloqada manzilni ko‘rsatishning qanday turlari mavjud?
4. Aloqa bo‘imi nima uchun xizmat qiladi?
5. Sodda elektron aloqa tizimi haqida gapirib bering.
 
 
59-ma’ruza 
Kompyuter viruslari. Antiviruslar. 
Reja: 
1. Kompyuter virusi tushunchasi 
2. Viruslardan himoyalanuvchi maxsus dasturlar
3. Antivirus dasturlarining turlari 
Kompyuter virusi o‘lchami bo‘yicha katta bo‘lmagan maxsus yozilgan dasturdan 
iborat bo‘lib, u o‘zini boshqa dasturlarga «yozib qo‘yilishi», shuningdek, 
kompyuterda turli noxush amallarni bajara olishi mumkin. Bunday dastur ishlashni 
boshlaganda dastlab boshqaruvni virus oladi. Virus boshqa dasturlarni topadi va 
unga «yuqadi», shuningdek, qandaydir zararli amallarni (masalan, diskdagi fayl 
yoki fayllarning joylashish jadvalini buzadi, tezkor xotirani «ifloslaydi» va h.k.) 
bajaradi. Virus o‘ziga tegishli amallarni bajarib bo‘lgandan so‘ng boshqaruvni o‘zi 
joylashgan dasturga uzatadi. Virus joylashgan dastur odatdagidek ishini davom 
ettiradi. Tashqaridan dasturning «kasallanganligi» bilinmaydi.
Ko‘p turdagi viruslar shunday tuzilganki, kasallangan dasturni ishga 
tushirganda virus kompyuter xotirasida doimiy qoladi va vaqt-vaqti bilan 
dasturlarni kasallaydi va kompyuterda
Kompyuterdagi dasturlarning kamchilik qismi kasallangan bo‘lsa, virus borligi 
umuman bilinmaydi. Lekin aniq vaqt o‘tgandan so‘ng kompyuterda qiziq holatlar 
paydo bo‘la boshlaydi. Masalan, ba’zi dasturlar ishlamay qoladi yoki noto‘g‘ri 
ishlaydi, ekranga begona ma’umotlar yoki belgilar chiqariladi, kompyuterning 
ishlash tezligi sezilarli darajada pasayadi, ba’zi fayllar buzilib qoladi va hokazo.

---

Bu paytgacha kompyuterdagi anchagina dasturlar, ba’zi boshqa turdagi fayllar 
ishdan chiqadi. Bunday tashqari, virus disk yoki lokal tarmoq orqali boshqa 
kompyuterlarga o‘tishi ham mumkin.
Shuning uchun virusdan himoyalanmasa yoki yuqishining oldi olinmasa, juda 
katta noxushliklarga olib kelishi mumkin. Masalan, 1989-yil amerikalik student 
Morris yozgan virus bilan bir necha ming kompyuter, jumladan AQSH mudofaa 
vazirligining kompyuterlari kasallangan va ishdan chiqqan. Oqibatda virus muallifi 
3 oy ozodlikdan mahrum qilinib, unga 270 ming dollar jarima solingan.
Virus dasturi ko‘rinmaydigan bo‘lishi uchun u juda kichik bo‘lishi kerak. 
Shuning uchun ham ularning ko‘pchiligi assembler tilida yoziladi. 
Hozirgi kunda 20000 dan ortiq kompyuter viruslari kompyuter tizimlari va 
ma’lumotlari ishi uchun asosiy xavfni tashkil etadi. Bunda, asosan, zarur 
ko‘radiganlar litsey, institut, universitetlar va boshqa tashkilotlardir. Bunday 
muassasa kompyuterlarida ma’lumotlardan foydalanish ochiq va chegarasiz 
bo‘lganligi uchun viruslarning qurboni bo‘linadi va katta moddiy talafot ko‘riladi. 
Shu bois kompyuter ishini nazarotga olish muhimdir.
Kompyuter ishini nazoratga olish deganda nima tushiniladi? Unga quyidagilar 
kiradi:
 litsenziyasiz dasturiy ta’minotdan foydalanmaslik;
 tashqaridan kiritiladigan viruslarning oldini olish;
 tizimga sanksiyasiz kiruvchi xakerlarga imkon bermaslik. 
Albatta, bunday himoya vositalari uzluksiz rivojlanib takomillashib bormoqda.
Virus asosan 4 ta fazaga ega:
1. 
Uxlash turg’unlik fazasi. 
2. 
Ko’payish fazasi. 
3. 
Ishga kirish fazasi.
4. 
Vayron qilish fazasi.