Ўрта махсус, касб-хунар

N
N
N
н


, (5.1) 
Бу ерда: N
тн
- трансмиссия, насоснинг узатма ва гидравлик қисмларида 
механик ва гидравлик қаршиликларни енгишга сарфланадиган қувват. 
N
гн
- насосларнинг гидравлик қуввати. 
Бурғига 
Nгн
нинг бир қисми узатилиши мумкин, қайсики бунда 
циркуляцион системада босим йўқотилиши ҳисобга олинади: 
гп
гн
гд
N
N
N


(5.2) 


g
Q
L
N



2
2
1
гп


(5.3) 
Бу ерда: α
1 
- қудуқ чуқурлигига боғлиқ бўлмаган бурғилаш 
тизмасининг айрим элементлари ва манифольддаги гидравлик қаршиликлар 
коэффициенти: 
• α
2
- бурғилаш тизмасининг узунлигига боғлиқ бўлган бурғилаш 
тизмаси ва халқа оралиғида гидравлик қаршиликлар коэффициенти;
• L - бурғилаш тизмасининг узунлиги; 
• ρ - бурғилаш эритмасининг зичлиги; 
• g - эркин тушиш тезланиши. 
Шундай қилиб бурғи тешикларига борадиган гидравлик қувват 
қуйидагича бўлади: 

---

59 
Телеграм каналимиз: @ng_uz (Neft va Gaz KITI) 


g
Q
L
Q
Р
Q
Р
N



3
2
1
н
д
гд






(5.4) 
Роторли бурғилашнинг энг афзаллик томони шундаки, бунда барча
турдаги бурғилаш эритмаларини ишлатиш мумкин. 
Роторнинг қуввати қуйидагича: 
д
х.вр.
т
N
N
N
N
р



(5.5) 
Бу ерда: N
т
- трансмиссиядаги қаршиликларни енгишга сарфланадиган 
қувват. 
N
х.вр.
- бурғилаш эритмаси ичида, қудуқ деворларига тегиб айланадиган 
бурғилаш тизмасининг эркин айланиш қуввати. 
N
д
- бурғини айлантириш учун сарфланадиган қувват. (Бунда тоғ 
жинсини парчалаш ва қудуқ деворларига ишқаланиш ҳам ҳисобга олинади). 
Юқорида ўрнатилган ротор столининг 300 КВт қувватида, қудуқ
чуқурлиги 3000 метр бўлганда, қудуқ тубига фақатгина 60 КВт қувват етиб
боради. Агар қудуқ чуқурлиги 5000 метр бўлганда 30 КВтдан ҳам кам қувват
етиб боради. Бундан ҳам юқори частотада (120 айл/мин)да юқорида 
кўрсатилган чуқурликларда 40 ва 25 КВт қувват бурғига етиб боради. 
Қудуқ чуқурлиги ошган сари, хар томонлама сиқилишларнинг ортиши 
натижасида тоғ жинсларининг парчаланиши қийинлашади. Бундай шароитда 
500-2000 метргача бўлган қудуқларни бурғилашда айланиш частотасини 
200-100 айл/минутга, бундан ҳам чуқур қудуқларни бурғилашда 60-20 
айл/минутга туширишга тўғри келади. 
Роторли бурғилаш усулида айланиш частотасини пасайтириш 
бурғилаш тизмаси билан боғлиқ бўлган халокатларни камайишига, 
тизманинг емирилишини камайишига, вертлюг, ротор, бурғи тишларини 
ишдан чиқиш ҳолатларини камайишига олиб келади. Ҳозирги вақтда дунёда 
чуқур қудуқларни бурғилашнинг асосий хажми роторли усулда амалга 
оширилади. 
Фақатгина АҚШда 1 йилда 50 миллион метрдан ортиқ ротор усулида 
бурғиланади. Айланма харакат ёрдамида бурғилашда тўхтовсиз айланиб 
турган бурғининг харакати натижасида қудуқ чуқурлашиб боради. 
Бурғиланган тоғ жинси бўлакчалари бурғилаш эритмасининг тўхтовсиз 
айланма харакати натижасида қудуқ юзасига олиб чиқилади. 
Айланма харакат ёрдамида бурғилашда двигателнинг жойлашган 
ўрнига қараб ротор усулида - бунда двигател қудуқ устида жойлашган 
бўлади ва бурғини бурғилаш тизмаси ёрдамида айлантиради. Қудуқ туби 
двигателлари ёрдамида эса (гидравлик ёки электробур) – бунда двигател 
қудуқ тубида ишлайди ва бурғининг устига ўрнатилган бўлади. 
Бурғилаш жараёни қуйидаги операциялардан иборат бўлади: кўтариб-
тушириш ишлари (бурғилаш қувурларини бурғи билан бирга қудуқ 
тубигача тушириш ва бурғи ишлаб бўлганидан кейин бурғилаш қувурларини
кўтариш) ва бурғини қудуқ тубида ишлаши. 

---

60 
Телеграм каналимиз: @ng_uz (Neft va Gaz KITI) 
 
30-расм. Бурғилаш ускуналарининг жойлашиш схемаси. 
1-бурғи; 2-турбобур (ротор усулида бурғилашда ўрнатилмайди); 3-бурғилаш 
қувури; 4-бурғилаш қулфи; 5-чиғир; 6-чиғир ва роторнинг двигателлари; 
7-вертлюг; 8-тал арқони; 9–тал блоки; 10–илгак; 11-бурғилаш шланги; 
12- бошқарувчи қувур; 13–ротор; 14-минора; 15-метал ариқча; 16-насос 
боғланишлари; 17- бурғилаш насоси; 18-насоснинг двигатели; 19-қабул 
қилувчи идиш. 
 
Бундан ташқари бурғилаш жараёнида қуйидаги қўшимча ишлар хам амалга 
оширилади: намуна олиш, ювувчи суюқликни тайёрлаш, геофизик тадқиқот 
ишлари, қудуқни махсулдорлигини синаб кўриш ва бошқалар.
Бурғилаш жараёнида мушкулот ёки халокатлар (бурғилаш қувурининг 
синиб кетиши, қисилиб қолиши ва бошқалар) содир бўлганда қўшимча

---

61 
Телеграм каналимиз: @ng_uz (Neft va Gaz KITI) 
фавқулотда ишларни бажаришга тўғри келади. Айланма харакат ёрдамида 
бурғилаш ускуналарининг жойлашиш схемаси 30- расмда ифодаланган. 
Ротор бурғилаш минорасининг марказида жойлашади. Бурғилаш 
қувурлари ва бошқарувчи қувур роторнинг ичидан ўтади. Бошқарувчи
қувурнинг юқори қисми вертлюг билан боғланган бўлади. Вертлюгнинг 
бошқарувчи қувур билан боғланган остки қисми бурғилаш қувурлари 
тизмаси билан биргаликда айланади, юқори қисми эса хамиша харакатсиз, 
айланмаган ҳолатда бўлади. 
Вертлюгнинг харакатсиз қисмидаги тешикка бурғилаш шланги 
боғланади ва бурғилаш жараёнида шу шланг орқали бурғилаш насослари 
ёрдамида қудуққа бурғилаш эритмаси хайдалади. Бурғилаш шланги, 
вертлюг, бошқарувчи қувур ва бурғилаш тизмасидан ўтиб борган бурғилаш 
эритмаси бурғи тешикларидан чиқади. Бурғилаш эритмаси қудуқни ювиб, 
парчаланган тоғ жинси бўлакларини бурғилаш қувури ва қудуқ девори 
орасидаги халқа оралиғидан юқорига олиб чиқади. Қудуқ юзасига чиққандан 
кейин бурғилаш эритмаси тоғ жинси парчаларидан тозаланиб яна қудуққа 
хайдалади. 
Вертлюгнинг юқориги харакатсиз қисмига балдоқ қотирилган ва шу
балдоқ ёрдамида вертлюг илгакка осилади. Илгак эса ўз навбатида
харакатланувчи тал блокига боғланган. Бурғилаш минорасининг энг юқори 
қисмига бир неча рамкалардан ташкил топган кронблок ўрнатилган. 
Бурғилаш жараёнида бурғилаш тизмаси илгакда осилган ҳолатда 
бўлади. Бурғини алмаштириш учун барча бурғилаш қувурлари қудуқдан 
кўтариб олинади ва бурғи алмаштиради. 
 
31-расм. Кронблок У3-130-2 

---

62 
Телеграм каналимиз: @ng_uz (Neft va Gaz KITI) 
32-расм. У4-130-3 тал блоки.