Ruwxiyliq tiykarlarin woqitiw metodikasi kk

Lektsiyag`a to`mendegi talaplar qoyiladi: 
- mag`liwmatlardin joqari ilimiy da`rejede boliwina erisiw; 
- iri ko`lemdegi aniq, iqsham sistemalastirilg`an, metodikaliq jaqtan tiykarlang`an 
zamanago`y ilimiy mag`liwmatlardi jayiw; 
- pikir, ko`z-qaraslardin` tiykarlang`anlig`i ha`m da`lil-argumentler menen bayitilg`anlig`i; 
- pikirlerdin` aniq ha`m logikaliq an`latiliwi; 
- tin`lawshilar pikirlerin belsendilestiriw, sorawlardi qoyiw – ritorikaliq ha`m o`z betinshe 
ta`lim aliwg`a bag`darlandiriwshi tema, mashqala yaki sorawlardin` beriliwi; 
- tiykarg`i pikir, qag`iyda yaki juwmaqlardin` ajiratilip ko`rsetiliwi; 
- atama, tu`sinik, qag`iyda, teoriya ha`m basqalarinin` ma`nis-mazmunin aship beriw; 
- talabalarg`a mag`liwmatlardi esitiw, pikirlew ha`m jazip aliwg`a imkaniyat beriw; 
- oqitiwshi ha`m talabalar auditoriyasi ortasindag`i baylanisti ju`zege keltiriw; 
za`ru`r orinlardi ko`rgizbeli bayan etiw, tablitsa, sxema, grafika ha`m u`lgilerden 
paydalaniw. 
Zamanago`y pedagogikaliq texnologiyalar tiykarinda sho`lkemlestirilip atirg`an 
lektsiya mashqalali oqitiw metodi jardeminde talabalar iskerligin jetilistiriw, maksimal 
da`rejede belsendilestiriw imkaniyatina iye ekenligi menen ajiralip turadi. 
Bunday lektsiyani sho`lkemlestiriw protsessinde da`slep maqset atap ko`rsetiledi, 
qa`liplestiriwshi 
ma`sele, 
u`yreniw 
ob`ekti 
aniqlanadi, 
qabil 
etiw 
iskerliginin` 
a`hmiyetliligine itibar qaratiladi, na`tiyjeli usil, metod ha`m qurallar usiniladi, lektsiya 
juwmag`inda na`tiyjenin` kepillengenligi u`yreniledi. 
Bolajaq oqitiwshi ushin za`ru`r bolg`an sipat ha`m qa`biletlerdi rawajlandiriwshi, 
qa`liplestiriwshi lektsiya protsessinde talabalarda belgili bir iskerlik tiykarlarin u`yreniw 
ha`m oni sho`lkemlestiriwge qizig`iwshiliq ju`zege keledi.
Mashqalali lektsiyanin` mazmunina qoyilatug`in talaplar: 
- metodologiyaliq a`hmiyetinin` joqarilig`i; 
- zamango`y du`n`yaqarasti qaliplestiriwdegi a`hmiyeti; 

---

51 
- usinilg`an materialdin` joqari ilimiy da`rejesi, onin` aniq sistemalastiriliwi ha`m 
mashqalali quriliwi; 
- mag`liwmatlardin` aniqlig`i, tu`sinikliligi, da`lil, misal ha`m qosimsha materiallardin` 
tiykarlang`anlig`i, da`lillengenligi ha`m isenimliligi; 
- talabalardi imkani barinsha belsendilestiriw: tiykarg`i mag`liwmatlardi ajiratiw, 
pikirlew, olardin` shaxsiy siyasiy pikirine iye boliwlari, o`z ko`z-qarasin qorg`ay aliwi;
- mashqalali jag`daylardin` izbe-iz, belgili bir ta`rtip penen sheshiliwi; 
- talabalar ta`repinen lektsiya mazmuninin` joba ko`rinisinde sa`wleleniwine erisiwi; 
- lektsiyada a`hmiyetli tu`sinik ha`mde ko`z-qaraslarg`a say keletug`in za`ru`r 
atamalardin` aship beriliwi; 
- didaktikaliq materiallardan paydalaniw. 
Talabalardi o`z betinshe qabil etiw, intellektual-do`retiwshilik iskerlik ha`m evristikaliq 
sa`wbetke tartiw (misali, to`mendegi tapsirma menen: aniq bir materialdi klassifikatsiyalaw, 
tiykarg`i teoriyaliq qag`iydalardi tan`law, jan`a bilimlrdi sistemalastiriw ha`m basqalar). 
Lektsiya quramina kiriwshi talqilaw, sa`wbet, oyin, tartisiw siyaqli pedagogikaliq 
texnologiyalar ja`rdeminde olardin` na`tiyjeliligi artadi. 
Ta`lim protsessin diskussiyalar tiykarinda sho`lkemlestiriw de bir qatar sha`rtlerge 
muwapiq a`melge asiriladi. Atap aytqanda, tiykarg`i lektor ha`m opponentlerdi tan`law; olardin` 
so`ylewleri ushin tekst tayarlaw; talabalardin mustaqillig`i, oqitiwshinin` neytrallig`ina erisiw; 
aniq sorawlar tiykarinda belgili bir sistemag`a tiykarlaniwshi jan`a oqiw mag`liwmatlarin puxta 
o`zlestiriwge ja`rdem beriwshi dialogti uyimlastiriw; evristikaliq sa`wbetti sho`lkemlestiriw; 
u`yrenilip atirg`an ob`ektti, onin` baylanislarin, aniq ma`selede, jeke tusinik ha`m qubilislar 
bolg`aninda a`hmiyetli qa`siyetleri; nizamliqlardi tu`sindirip beriw; qiyaslaw ha`m salistiriwdan 
paydalaniw; bayan etiw, pikir ju`rgiziwdin` logikaliq boliwi. 
A`meliy sabaqlardin` lektsiyadan pariqlanatug`in tiykarg`i o`lshemlerinin` biri oqiw 
protsessi qatnasiwshilarinin` birgeliktegi ha`reketlerinde o`zine ta`n xarakter menen ko`rinis 
tabiwinda. Olar waziypalarina ko`re a`meliy sabaqlarda alg`an teoriyaliq bilimlerdi a`melde 
ken`eytip, teren`lestirip, detallastiradi, jan`a sabaq dawaminda o`zleri sabaq o`tedi, bir-birinin` 
sabaqlarin analizleydi ha`m o`z-ara talqilap, bilimlerin sinap ko`redi. En` a`hmiyetlisi, a`meliy 
sabaqlar talabalar bilimin sinaw ushin jaqsi xizmet etedi. 
A`meliy sabaq formalarinin` biri seminar bolip tabiladi. Seminar sabag`i to`mendegi 
waziypalardi sheshiwge qaratilg`an boladi: 
•
lektsiyada bayan etilgen teoriyaliq qag`iydalardi bekkemlew;
•
pa`n boyinsha bilimlerdi ken`eytiw ha`m teren`lestiriw; 
•
talabalardin` ilimiy-izertlew ha`m biliw qa`biletlerin o`siriw;
•
teoriyaliq oqitiw protsessinde iyelengen bilimlerdin` a`meliyatta ta`n aliniwi.
Diskussiya formasinda seminar o`tkiziw metodikasinda talabanin` pikirlew ha`m 
mu`na`sibetke kirisiw qa`biletlerinin` qa`liplesiwi ushin jedel faktor sipatinda u`lken a`hmiyetke 
iye bolip tabiladi. 
Seminardag`i diskussiya to`mendegilerdi ko`zde tutadi: 
•
Seminar protsessinde qoyilg`an sorawlarg`a juwap beriwde talabalardin` erkin pikir 
bildiriw ha`m tiykarlay aliwlarin ta`miynlew; 
•
tiyisli juwaplardin` basqa talabalar ta`repinen tu`siniliwin de ta`miynlew; 
•
ko`z-qaraslarg`a kritikaliq pikirler bildiriliwin sho`lkemlestiriw, olardi aydinlastiriw, 
toliqtiriw, o`zgertiw; 
•
aydinlastirilg`an, toliqtirilg`an, o`zgertilgen pikirlerdin` tu`siniliwin ta`miynlew;
•
qoyilg`an sorawlarg`a isenimli da`liller tiykarinda juwaplar beriwde ko`nlikpe payda 
etiw.
Diskussiyani usi protsesste qoyilg`an sorawlarg`a berilgen juwaplardan ibarat juwmaqlardi 
qa`liplestiriw ha`m usinday mashqalalardi belgilew arqali sonday juwmaqlaw kerek, olar keyingi 
seminarlar yaki talabalardin` o`z betinshe jumislarinda sheshiletug`in boliwi kerek.

---

52 
Solay etip, bilimlerdi teren`lestiriw ha`m ken`eytiw boyinsha seminarlar to`mendegi 
basqishlardi qamtip aladi:
1. Seminar temasinin` aktuallig`in tiykarlawshi oqitiwshinin kirisiw sa`wbeti
2. Seminar temasi mazmunin tu`sindiriw ushin za`ru`r bolg`an bilimlerdi ju`zege shig`ariw. 
3. Tayarlag`an bayanatlari boyinsha talabalardin` shig`ip so`ylewlerin sho`lkemlestiriw 
ha`m olardin` ko`tergen ma`selelerin seminar qatnasiwshilarinin` tu`sinip aliwin ta`miynlew.
4. Seminarg`a qoyilg`an talabalar bayanatlarinin` talqilaniwin sho`lkemlestiriw
5. Seminardi juwmaqlaw.
Bunday ko`nlikpelerdi qa`liplestiriw, a`dette oqiw jumislari mazmunin qurawshi 
materiallar, lektsiya, ilimiy ha`m oqiw-metodikaliq a`debiyatlardi konspektlew, bayanat ha`m 
referatlar jaziw, oqiw ha`m ilimiy informatsiyalar mazmunin tu`siniw ha`m eslep qaliw 
tiykarinda a`melge asiriladi. Oqitiwshi talabalar ta`repinen orinlang`an jumislar na`tiyjesin 
bahalap, jumista tabisli qatnasqanlardi ayriqsha atap o`tedi. Sonday-aq, ayirim kemshiliklerge jol 
qoyg`anlardi da atap ko`rsetedi ha`m islew usillarin keleshekte jetilistiriw, yag`niy keyingi 
sabaqlarg`a qanday waziypalar qoyilatug`inlig`in belgilep beredi.
Uliwma seminarlardi sho`lkemlestiriw metodikasinda talabalardin` o`z iskerliklerin 
sho`lkemlestiriw ko`nlikpelerin janlandiriw to`mendegi basqishlardi ko`zde tutadi:
1. Seminardin` maqset ha`m waziypalarin qa`liplestiriw; 
2. Talabalardin` da`slep orinlag`an jumislari na`tiyjelerin o`zleri bahalawin ha`m 
analizlewin sho`lkemlestiriw;
3. Jumisti orinlaw metodikasi menen tanistiriw; 
4. Talabalar ta`repien a`melge asirilg`an da`slepki jumislardin` orinlaniw usillarin 
analizlewdi sho`lkemlestiriw; 
5. Jan`a mazmundag`i jumistin` jobasin du`ziwdi sho`lkemlestiriw; 
6. Belgilengen joba tiykarinda jumistin` orinlaniwin sho`lkemlestiriw; 
7. Orinlang`an jumis na`tiyjelerin analizlew ha`m bahalawdi sho`lkemlestiriw; 
8. Sabaqqa juwmaq jasaw.