Ruza: injenerlik inshootlarni geodezik kuzatish

18.3-shakl. Joylashtirish sxemasi.
A_{1 ,} A₂ –boshlang‘ich asos punktlari; I, I I–kuzatish nuqtalari; 1,2,3–kuzatiladigan nuqta.
18.3-shaklda stvor o‘lchashlarda kuzatish belgilarini joylash- tirishning oddiy sxemasi keltirilgan.
Stvor o‘lchash usullari. Inshootlar gorizontal siljishini aniqlash kichik paralaktik burchaklar o‘lchash yoki harakatlan- tiriladigan vizirlash markalaridan foydalanish orqali amalga oshiriladi. Siljishni kichik burchaklar yordamida o‘lchashning mohiyati quyidagidan iborat: stvor hosil qiluvchi asbob I punktga o‘rnatiladi va u I,II stvor bo‘ylab oriyentirlanadi, keyin optikaviy asbob yordamida har bitta 1,2,3 nuqtalarning stvordan chetlashish qiymati o‘lchanadi. O‘lchangan burchak qiymati γ_j va kuzatilayotgan nuqtalargacha bo‘lgan l_j masofaga asosan ko‘ndalang siljishning chiziqli qiymati hisoblanadi:
(18.1)
Siljishni aniqlashning o‘r.kv. xatoligi quyidagicha ifodalanadi:
(18.2)
bu yerda, m_j – burchak o‘lchash xatoligi. Masalan, l= 200 m va
m_γ=0,7” bo‘lsa, m_y=0,7mm bo‘ladi.
Harakatlantiriluvchi marka usulida stvordan chetlashishning qiymati u bevosita o‘lchanadi. Buning uchun marka mikrometr vinti bilan jihozlangan. Vizir markasining simmetrik o‘qi belgi markazidan o‘tgan holatdagi mikrometr shkalasidagi sanoq, markaning nol o‘rni deyiladi va u teodolit yordamida aniqlanadi.
Kuzatish vaqtida harakatlantiriluvchi marka stvor belgisiga o‘rnatiladi va kuzatuvchi ishorasiga binoan vint yordamida harakatlantirilib, I-II stvor bo‘ylab oriyentirlangan vizir chizig‘i bilan tutashtiriladi. Markaning shu holatida uning mikrometr vintidan sanoq olinadi va undan nol o‘rni qiymatini ayirib, kuzatilayotgan nuqtaning stvordan chetlashish qiymati aniqlanadi.