S. Ahmadning ‘’Ufq’’ romani tahlili Said Ahmadning «Ufq» trilogiyasi nafaqat yozuvchi ijodida, balki o‘zbek adabiyotida yangi janr hisoblanadi. Ijodining eng sermahsul davrida yozgan ushbu roman-trilogiyada yozuvc

S. Ahmadning ‘’Ufq’’ romani tahlili

Said Ahmadning «Ufq» trilogiyasi nafaqat yozuvchi ijodida, balki o‘zbek adabiyotida yangi janr hisoblanadi. Ijodining eng sermahsul davrida yozgan ushbu roman-trilogiyada yozuvchi Ikkinchi jahon urushining olovli yillarida o‘zbek dehqonlarining front orqasida ko‘rsatgan mehnat qahramonliklari haqida hikoya qiladi, urushdan oldingi va keyingi davr muammolari haqida bahs yuritadi.Davrga xos qiyinchiliklar, mashaqqatlar og‘ushida urush va mehnat frontiga safarbar qilingan yoshlar qalbi jo‘shqinlik va muhabbat tuyg‘ularidan yiroq emas: Azizxon va Lutfinisa, Nizomjon va Dildor, Tursunboy va Zebixon… Asarda o‘t-olov bo‘lib yongan oshiq-ma’shuqlarning hech biriga visol nasib etmaydi. Qiyinchiliklardan keyin qahramonlar yana sevgiga, sadoqatga ro‘baro‘ bo‘lishadi, ammo birinchi muhabbat davr va sinovlar qa’riga singib ketadi . O‘quvchi mutolaa davomida nafaqat jonli tasvirlar orqali tarixiy ma’lumotlar bilan tanishadi, balki hayot mashaqqatlaridan saboq chiqarishga, insoniylik va muhabbat aynan qiyinchiliklar ta’sirida toblanishiga amin bo‘ladi.Said Ahmadning “Ufq” romanini yoshlar hayotida tutgan o’rni Ushbu roman o’sib kelayotgan yosh kelajak avlodni insonparvar, vatanni uluglash, uni asrash, ardoqlash, himoya qilishga undaguvchi vatanparvar shaxs sifatida kamol topishida, ota-ona oldidagi farzandlik burchining har vaqt, hamma yerda sharaf bilan bajarish, farzand katta yo kichik yoshda bolishidan qatI nazar, ota-onasining hurmatini, hizmatini qilish, ular bergan oq sutni halollamoq, oilasiga, ota-onasiga, tugilib osgan, kindik qoni tokilgam makon yani Vataniga sadoqat ruhida tarbiyalash xususida munozaralar qarashlar bayon qilingan. Ona!Naqadar buyuk zot. Faqat uning farzand uchun kechalari bedor otkazgan, farzand kamoli uchun yelib yugurgan, oilasining tinch yashashi uchun har ishga tayyor, atrofdagilarga beminnat mehr bergan betakror zot. Ona! Bu soz zamirida olam-olam mano mujassam. Uni qanchalar tarif qilsang, qalbing shunchalar yayraydi. Ne-ne shoirlar, yozuvchilar madhini kuylab sherlar yozgan, qoliga qalam tutgan shoir yoki adib borki, bu ulug zotni vasf etgan. Negaki, ona murgak godakni, tol beshikka tayanib, tunlarini bedor otkazib ming bir mashaqqat bilan ostiradi, bor mehrini berib tarbiya qiladi. farzandi vujudiga kirgan tikan ona qalbiga ogriq beradi. Jigarbandi nogoh qoqilsa, kongli qalqib ketadi. Qismat taqozasi bilan bolasi uzoqroqda yashasa, kozlari yolda, qollari duoda boladi:Ollohim nuridiydamni ozing panohingda asra !Farzandimning iqbolini baland qil! Ona oldidagi qarzdorlik tuygusi uni munosib darajada qadrlashga, ezozlashga undaydi. Ijod ahlida esa, bu tuygu yuz chandon ziyodroq bolishi tabiiy.

O’zbekiston xalq yozuvchisi Said Ahmadning “Ufq” asarida buni yorqin korishimiz mumkin. Said Ahmad “Ufq “ romanida xalqimiz hayotining kichik, biroq mazmun-mohiyati jihatdan juda dolzarb davr aks ettirilgan. Chunki xalqimiz urush arafasidagi, Ikkinchi jahon urushi va undan keying yillarda mislsiz fidoyilik, qahramonliklar korsatdi. Uzunligi 270 km bolgan Katta Fargona kanalini qol kuchi bilan 45 kunda qazib bitkazilishi, toqayzorlarni ozlashtirish, chollashtirish ishlari kabilar misli korilmagan jasorat. Urush yillarida xalqimizning front va front ortidagi ogir mehnati, urushdan keying tiklanish davridagi chekkan zahmatlarining har bir kuni jasorat edi.Bu ulkan ishlarning ortida qoli qadoq jonli odamlar, ularning mashaqqatli hayoti, orzu-armonlari bor edi. Said Ahmad xuddi shu fidoiy insonlar hayotini, kechinmalarini qalamga olgan, romanning “Hijron kunlarida” kitobida berilgan “Qochoq”deb nomlangan parcha kitobxon uchun juda tasirli, ogir, aniqrogI uni oqish kerak emas, balki his qilib uqish darkor. Aynan ushbu parchani 8-sinf darsligida berilishi maqsadga muofiq, osib kelayotgan yosh kelajak avlodni insonparvar, vatanni uluglash, uni asrash, ardoqlash, himoya qilishga undaguvchi vatanparvar shaxs sifatida kamol topishida turtki boladi. Bundan tashqari yana bir ibratli tomoni shundaki, ota-ona oldidagi farzandlik burchining har vaqt, hamma yerda sharf bilan bajarish, farzand katta yo kichik yoshda bolishidan qatI nazar, ota-onasining hurmatini, hizmatini qilish, ular bergan oq sutni halollamoq haqida ham yuksak tuygular bayon etilgan. Ikromjon va Jannat xola Ollohdan tilab olgan yagona farzandi Tursunboyni ne-ne umid, ne-ne intizorlik bilan dunyoga kelturguncha , ne-ne mehnat, ne-ne mashaqqat bilan uni voyaga yetkazib, xalq xizmatiga topshirguncha ota-ona yuzlariga ajin, sochlariga oq tushadi.
Urush qahramoni Ikromjon Usmonov baxtiyor, yor- birodarlari oldida yuzi yorug boldi, Vatan uchun qilgan xizmatlari oliy mukofot bilan taqdirlandi. frontdan bir oyogidan ajrab, qaytib keladi, ortidan unga berib ulgirilmagan ordeni tantanali topshirildi. Ayni paytda aytilgan qandaydir yaramas qochoq bola togrisidagi gapga parvo qilmadi. Qochoq bola yakkayu yagona farzandi, kozini oqu qarosi bolgan jigarbandi Tursunboy ekanligini bilganda esa Ikromjondan baxtsiz odam yoq edi, qishloqda qanday bosh kotarib yurishlikni, ordeh taqishga haqqi yoqligini, odamlar yuziga qanday qarashlikni, xotiniga nima deyishlikni…, badbaxt, nobakor, xoin, qochoq bolasi shu topda oldida bolsaydi, uni tilka-tilka qilib, bogib oldirishlikni jahl bilan oylardi. Ikromjon farzandidan voz kechgan, ozini befarzand insonman deya ovuntirar, oglining isnodiga chiday olmas edi, talim-tarbiyadami qayerda adashganini oylar, ammo oyining oxiri yoq. Jannat xola ham yakka-yu yagona oglini Vatan himoyasiga jonatganidan xursand edi. ”Oglimiz jang qilib, xalqimizni ozod, yurtimizni obod qiladi’deb orzulagan edi. Ammo, ammo… Ota –ona orzusi havodek uchib ketdi. Orzulari ogzida qoldi. Tursunboy urush qiyinchiliklariga dosh berolmay qochib ketdi, songra qishloq chetidagi toqayzorlarda berkinib yotdi. Buni mushtipar onadan boshqa hech kim bilmas edi. Bechora ona! Har kuni oy-xayoli, hayoti toqayzorda bolib qoldi. Otasidan yashirib ovqat tashir, boshqalar bilib qolishidan juda qorqar edi. Vijdon azobidan qiynalgan Jannat xola xastalanib, yotib qoldi. Xasta xolida ham oglidan habar olishni toxtatmas edi, ogliga sogligi yomonligini aytsa u beparvo edi, qolidan ovqatni olib hayvonlarcha yeyar edi. Tursunboy faqat ozini, qornini oylardi. Toqayzorlar orasida Tursunboy... mahalla-koy, qarindosh-urug tobut kotarib borar, tobut boshida esa boshi egik ota shunda yuragi sezib turibdi tobut ichidagi mushfiqqina onasi Jannat xola edi. Qochoqni yuragini gam-alam bosdi, chunki shunda u “Endi menga ovqat olib keladi”deya alam chekdi. Oshanda hamu ozini oyladi, onaizorga ozgina bolsa ham achinmadi. Nahotki, onasini songgi tuproqqa qoyishga yaramasa, axir u farzandku, odam bolasiku! Yoq, yoq u odam bolasi emas, odam bolasi deya olmayman. Tursunboyni jonsiz, yuraksiz, vijdonsiz, zabonsiz, dilsiz, ozidan badboy xid taratib, atrofdagilarni dilini, konglini behuzur qilayotgan kolga oxshataman. Mana shunday dorilomon zamonda, serquyosh olkada, mustaqil yurtda yashashimiz uchun yurt ozodligini barcha narsadan ustun bilgan xalqning asl farzandlari kurash olib bordi. Achchiq alamlar bilan faryod chekkan onajonlarning kozyoshlari uchun va buyuk ajdodlarimizning pok ruhlari uchun ham Vatanimiz mustaqilligini koz qorachigimizdek asrashimiz kerak degan xulosaga keldik, shunday xulosa chiqarish mumkin.