S avezbayev, S. N. Volkov

2. 
Yer resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilish. Bosh 
chizmalari.
Yer tuzish tizim ida yuqori darajani m am lakat va m intaqalar yer 
resurslaridan foydalanish va ularni m uhofaza qilish Bosh chizm alari 
egallaydi. Hisoblangan davming uzunligi (20 yil), obyektning kengligi 
(o ‘nlab million gektar), taklif etiiayotgan yeehim larning va uiarni 
amalga oshirish usullarining muqobil xarakteri, ularning um um davlat 
va mintaqaviy ahamiyatga ega aniq va tabaqalashtirilgan axborot bilan 
boshqarish organlarini ta ’minlovchi, asosan, reja oldi hujjatlari sifatida 
tavsifmi oldindan belgilab beradi.
Bosh chizm alar shu bilan bir qatorda, aniqroq yer tuzish chiz­
malari va loyihalarining ilmiy darajasini, ishonchliligini va asosian -
166

---

ganligini oshirish im konini beradi. M am lakatda, va uning m intaqaT 
Jarida yer egaliklari va yerdan foydalanuvehilar ishini yaxshilash- 
ning urnumiy masalalari yer tuzish tizimi norm al faoliyat ko‘rsat- 
ganda oxir - oqibatda xo ‘jaliklararo, xo‘jalikda ichki yer tuzish va 
ishchi loyihalar orqali yechiladi. Bosh chizm alarni tuzishning asosi 
yer tuzishni loyihalash uslubiyati va usullari b o ‘lib qoladi.
Yer tuzish loyihalaridan oldin tayyorlanadigan barcha ishlar loyiha 
o!di hujjatJari turkumiga kiradi.
M amlakat yer resurslaridan foydalanish va ularni m uhofaza qilish 
bosh chizm asini tuzish jarayoni bir necha bosqichlarga b o ‘linadi:
• Qabul qilingan ilmiy-texnik taraqqiyot dasturlarini hisobga olib, 
kelajakda yer egaliklari va yerdan foydalanishlarni qayta tashkil 
etishning vazifaiari va yo‘llari ko‘rsatilgan ilmiyrtexnik konsepsiyani 
tayyorlash;
• bir vaqtning o ‘zida markazda va mintaqalarda olib borilayotgan va 
uni tatbiq etishni boshlashdan 2-2,5 yil oldin tugatiladigan chizmalarni 
bevosita tuzib tayyorlash; 
, , •
• boshqarish organlari va yer tuzishga ulardan am aliy foyda­
lanish m aqsadida berish u c h u n chizm alam in g asosiy qoidalarini 
rasm iylashtirish.
Yer egaliklari va yerdan foydalanishlarni kelajakda riyojlanti- 
I'ishning eng murakkab masalalari - qishloq xo‘jaJigida va boshqa tar- 
m oqlarda ishlab chiqarishni intensivlashningyo‘nalishlarini tanlash, 
ularni maydoni, sifati va joylashuvi bir xil yerlardan iborat hiidudiy 
asos bilan ta ’minlash, qishloq xo‘jalik yerlari unum dorligini kengay- 
tirilgan qayta tiklash va m uhofaza qilish uchun qulay sharoitlar 
yaratishdir. Ushbu vaziyatni hisobga olib, Bosh chizm ada quyidagi 
tarkibiy qisrnlar ajratib ko‘rsatiladi:
• yerlardan mavjud foydalanishni tahlil qilish va baholash;
• xalq xo‘jaligining h ar xil tarm oqlarida yer resurslaridan foyda­
lanishni tashkil etish;
• yerlarni vaxshilash va m uhofaza qilish; 
f 
( .
• tavsiya etilayotgan tadbirlar samaradorligi va joriy etish tartibi.
Yozma va hisob-kitob m ateriallaridan tashqari yer resurslaridan
foydalanish va ularni m uhofaza qilish bosh chizmalariga yer resyrs- 
larining hozirgi ahvoli va foydalanilishi, ularning kelajakdagi foyda-
167

---

laniiishi, yaxshilanishi va m uhofaza qilinishi xaritalari kiritiladi. 
U larning m aiu m o tla rid a n foydalaniladi:
• xalq xo‘jaligini va uning ayrim, ayniqsa, yerni ko’plab talab 
qiladigan tarm oqlarini (qishloq, suv, o ‘rm on xo ‘jaliklarini) rivoj- 
lantirish va joylashtirish, tabiatdan oqilona foydalanishni tashkil etish 
(reja oldi ishlari) m asalalarini yechishda:
• iqtisodiy va ijtim oiy rivojlanish kelajagi va yo'nalishlarini 
aniqlash uchun;
• respublika, viloyatlar va m a’muriy tum anlar yer tuzish 
chiz- 
m alarini, yer tuzish loyihalarini tuzishda (loyiha oldi ishlari).
Bosh ehizm ada m avjud tavsiyalarni joriy etish, yerning asosiy 
ishlab chiqarish vositasi va m am lakatning barcha tabiiy va iqtisodiy 
salohiyatlari m ajm uasida uning hududiy asosi sifatidagi faoliyati 
sarnaradorligini oshirish, yer turlarining tarm oqlararo va m intaqa- 
lararo taqsim lam shini optim allash, ishlab chiqarishni, ayniqsaG 
qishloq xo‘jaligini, hududiy tashkil etish, yer-m uhofaza tadbirlarini 
rejalashtirish im konini beradi.