S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

Ikki qanotlilar (Diptera) turkumiga 100 mingga yaqin tur kiradi. M D H mam- 
lakatlarida 10 mingdan ortiq turi uchraydi. Ular eng yuksak tuzilgan hasharotlardan 
hisoblanadi. O g 'iz organlari yalovchi, sanchib-so'ruvchi yoki kesib-so'ruvchi tip- 
da tuzilgan. Lichinkasining voyaga yetishi davrida metamorfoz keskin namoyon 
bo'ladi. G 'um bagi erkin yoki bochkasimon tipda tuzilgan. Ular orasida yirtqich, 
qon so'ruvchi parazitlari bor. Lichinkalari suvda, tuproqda yoki chiriyotgan orga- 
nik qoldiqlarda rivojlanadi.
Ikki qanotlilar 3 takenja turkumga bo'linadi: 1. Uzun mo'ylovlilar (Nematocera);
2. Kalta m o 'y lov to 'g 'ri chokli ikki qanotlilar (B rach y cera-O rtho rrh ap h a); 3. Kalta 
m o 'y io v doira chokli ikki qanotlilar (Brachycera - Cyclorrhapha).
Uzun m o‘ylovlilar (Nematocera^ kenja turkumi vakillarining m o'ylovlari 
uzun va k o 'p b o'g'im li, qorin bo'lim i ingichka bo'ladi. Lichinkalari oyoqsiz, le- 
kin ularning boshlari rivojlangan bo'lib, o g 'iz organlari kemiruvchi tipda tuzilgan. 
G 'um baklari harakatchan bo'ladi. Bu kenja turkumga qon so'ruvchi chivinlar, is- 
kabtoparlar, moshkarlar, g'urra yasarlar, uzunoyoqlar, zaxkashlar va boshqa oilalar 
kiradi. Qon so'ruvchi ikki qanotlilar - gnuslar deb ataladi. Gnuslar vaqtinchalik 
parazitlar hisoblanadi.
Qon so ‘ru vch ichivin lar{C u licid ae}oilasi vakillarining o g 'iz organlari sanchib- 
so'ruvchi tipda tuzilgan, erkaklari gul nektari bilan oziqlanadi, u rg ‘ochilari esa qon 
s o ‘radi. Chivinlar tuxumlarini tinch oqadigan hovuz va k o 'lm ak suvlarga, binolar- 
ning suv bosgan yerto'lalariga, nam va zax tuproqlarga, hatto suvli bochkalarga 
qo'yadi. Lichinkalari atmosfera havosi bilan nafas oladi. Bir mavsum da chivinlar- 
ning 4 - 6 nasli rivojlanishi mumkin.
Chivinlaming hid bilish organi yaxshi rivojlangan. Ular ter hidini va nafas ol- 
ganda chiqadigan C 0 2 gazi konsentratsiyasining o'zgarishini yaxshi sezadi. Chivin­
lar ju d a serharakat hasharotlar. Ular qon so'rish uchun bir necha km masofaga ham 
uchib borishi mumkin. Tajribada chivinlar 18 km masofaga uchib borishi kuzatil-
< 7 0
n 
b Ui1,
Kunduzlari chivinlar daraxtlarning kavagi, yerto'lalar va o'tlar orasida yashirinib 
yotadi, Kun botgandan keyin faol harakat qilib, qon so'rishga o'tadi.
Chivinlam ing bir qancha oilasi bo'lib, tibbiyotda ahamiyatga ega bo'lgani Cu- 
licidae oilasmir. Bu oila 2000 tumi o 'z ichiga oladi, bularning ko'pchiligi obligat 
gematofaglardir.
182

---

M amlakatimiz hududida Anopheles, Culex, Aedes avlodlariga kiradigan turlari 
uchraydi. Anopheles avlodiga kiradiganlari bezgak chivinlari deyiladi, chunki shu 
avlodga kiradigan ham ma turlar bezgak kasalligini tarqatadi. Culex avlodiga kira­
diganlari esa oddiy chivinlar deyiladi. Bezgak chivinlarning tipik vakili Anopheles 
maculipennis hisoblanadi. Bu chivin bezgak kasalligi qo'zg'atuvchilarining o'ziga 
xos tarqatuvchisidir (70-rasm).