S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

0 ‘pka so ‘rg ‘ichlisi yoki vesterm an so ‘rg‘ichlisi (Paragonim us vvesterma- 
ni) ham so ’rg'ichlilar sinfiga kirib, odam, it, mushuk, cho 'ch q a va boshqa yirt- 
qich sutemizuvchilaming o'pkasida, b a ’zan esa jigar, miya, oshqozon osti bezida 
parazitlik qiladi.
Bu parazit, asosan, Xitoy, Koreya, Filippin, Tailand, Nepal, Hindiston va G 'arbiy
Afrikada krab va qisqichbaqalami yeb hayot kechiradigan odam va yirtqich hay- 
vonlaming o'pkasida parazitlik qilib, paragonimoz kasalligini tarqatadi. M D H da 
Uzoq Sharqda kamdan-kam odamlar bu kasallikka chalinib turadi.
O'plca s o 'r g ‘ichlisining tanasi 
oval ,
tuxumsimon shaklda, rangi qizg'ish-jigar- 
r a n g
bo'lib, uzunligi 10-16 mm keladi. Butun tanasi sirtqi tomondan tikanaklar 
b;!an 
qopiangan bo'ladi. O 'p k a qurtining o 'ziga xos belgilaridan biri tanasining 
o ' r t a s i d a
qorin so'rg'ichi. uning 
at rof i da e s a
bachadon bilan tuxumdonlar jo y lash ­
gan. I J l ar d a n
pastroq qismida ikkira be'lakchali urug'donlar yotadi. Tanasining
57

---

oldingi qismida o g 'iz so'rg'ichi bilan o'ralgan og'zi joyiashgan. O g'zidan halqum, 
s o 'n g qisqa qizilo'ngach davom etadi. Ichaklari ikki shoxli bo'lib, tanasining orqa 
qismigacha boradi va berk holda tugaydi.
O 'p k a so'rg'ichlisining rivojlanishi oraliq va qo'shim cha xo'jayinlar orqali bo­
radi. Asosiy xo'jayinlari odam, it. mushuk, yo'lbars, cho'ch qa va boshqa yirtqich 
hayvonlar hisoblanadi.
Parazit tuxumlari asosiy xo'jayinining balg'am i (o'pkada parazitlik qilganda) 
yoki axlati (ichak paragonimozi) bilan tashqariga chiqadi va bu tuxumlarning rivoj­
lanishi suvda kechadi.
O 'p k a so'rg'ichlisining oraliq xo'jayini ikkita: birinchisi Semisulcospira, M ela­
nia urug'lariga kiradigan molluskalar, ikkinchisi Potamon, Eriocheir avlodlariga 
kiradigan chuchuk suv krablari va Cambaroides urug'iga kiruvchi qisqichbaqalar 
hisoblanadi. Parazit tuxumlari suvga tushgach, bir necha kundan keyin tuxumdan 
lichinka - miratsidiy chiqadi.
Miratsidiylar suvda faol suzib yurib, o'zining birinchi oraliq xo'jayini - suv shil- 
liqqurtini topib, uning tanasiga kiradi va keyingi lichinkalik davri - sporotsistaga 
aylanadi.
Keyinchalik sporotsistalardan rediyalar rivojlanadi, rediyalardan esa serkariylar 
taraqqiy etadi.
Serkariylarda rudiment holdagi durni va tesha oladigan kutikulyar stileti bo'ladi. 
Molluskalardan suvga chiqqan serkariylar suvda suzrnasdan, balki suv havzalari tu- 
bida sekin harakatlanadi va faol ravishda ikkinchi oraliq xo'jayinlari b o 'lm ish chu­
chuk suv krablari va qisqichbaqalar organizmiga kiradi. Serkariylar xo'jaym larining 
muskullari, jigari va jabralarida yashab, o 'rta hisobda 6 hafta ichida yuqumli ho- 
latga ega b o'lgan lichinkalik bosqichi - metatserkariyga aylanadi. Metatserkariy 
bosqichida dumi bo'lmaydi, ancha mustahkam qobiqqa o'ralgan bo'ladi. Asosiy 
xo'jayinlari, y a ’ni odam, it, mushuk, cho'chqa, yovvoyi cho'chqa, yo'lbars, qoplon, 
yovvoyi mushuk va boshqa yirtqich sutemizuvchilar metatserkariy bilan zararlan­
gan krablami va qisqichbaqalami xomligicha yeganda parazitlarni o'zlariga yuq­
tiradi. Asosiy xo'jayini ichiga kirgan metatserkariylar o 'n ikki barmoqli ichak de- 
vorini teshib, tana b o'shlig'iga o'tadi, s o 'n g diafragma va plevra orqali o 'p k ag a 
boradi. Asosiy xo'jayini zararlanishidan to parazitlaming tuxumi chiqqungacha 
bo'lg an vaqt 3 oyga to 'g 'r i keladi.
Vesterman so'rg'ichlisining odam uchun xavfli tornoni - o 'p k ad a k o 'p lab tu- 
gunlar hosil qiladi, naiijada ko'k.rak og'riydi, nafas siqiladi, yo'tal paydo bo'ladi 
va o'p k ad an qon keladi, Bunday tugunlar bosh miyada ham hosil bo'lishi mumkin.
58

---

O damlami davolash uchun turli dorilar ishlab chiqilgan (bitionol), lekin o g 'ir hol- 
larda faqat jarrohlik yo'li bilan davolash mumkin. Agar bem om ing o ‘pka va mi- 
yasida parazit tugunlari haddan tashqari ko'payib ketsa, jarrohlik yo'li ham natija 
bermaydi.
Paragonimoz kasalligini aniqlash uchun bem oming balg‘ami va axlati tekshi- 
rilib. parazit tuxumlari aniqlanadi.
Asosiy profilaktik choralarga yaxshi pishirilmagan krab va qisqichbaqalami 
yemaslik, suv havzalariga hayvonlar axlatining tushishiga y o ‘l q o'ym aslik ham da 
aholi o'rtasida gigiyena qoidalariga rioya qilish to ‘g ‘risida targ'ibot ishlarini olib 
borishdir.