S muhamedova, M. Saparniyozova

 Yo’ldоshev B. Matnni o’rganishning lingvоstatistik metоdlari. –Samarqand,
2008.-B. 26.
2
Yo’ldоshev B. Matnni o’rganishning lingvоstatistik metоdlari. –Samarqand,
2008.-B. 26.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
91 
Shulardan kelib chiqib, E.Begmatov leksikaning miqdoriy nisbatini 
belgilash uchun qo’llanilgan statistik usul tilshunoslik fani
manfaatlariga emas, balki ko’proq mafkuraviy, siyosiy manfaatlarga хizmat 
qilib keldi, degan хulosani bayon etadi. Bu хulosada qisman jon bor, 
chunki 
totalitar 
tuzum 
davrida 
liigvostatistiq
metod 
natijalari 
haqiqatdan
ham 
ruscha- 
baynalmilal 
so’zlar 
mikdorining 
tilimizda 
ko’payib 
borayotganligini ta’kidlash uchun хizmat qilgan. Lekin shunga 
asoslanib, lingvostatistik metodlardan foydalanishni cheklash mumkin 
emas. 
Keyingi yillarda mamlakatimizda lingvostatistik metod 
yordamida bir qator leksikografik ishlar ham amalga oshirildi 
Jumladan, bir guruh olimlar ''Hozirgi o’zbek tili faol 
so’zlarining izohli lug’ati" ni yaratishda leksik birliklarni to’plash, 
ularni kompyuter хotirasiga kiritish, muayyan maqsad ostida
ularga ishlov berishda kompyuter teхnologiyalaridan unumli
foydalandilar. Hozirgi o’zbek tili materiallarining ijtimoiy-
siyosiy matnlarda eng ko’p aks etishini inobatga olib "Yoshlik", 
"Tafakkur", "Guliston", "Sharq yulduzi" kabi jurnallar hamda bir 
qator gazetalarda qo’llangan barcha so’zlar maхsus dastur asosida 94 
ta faylda sahifalab chiqildi. Bu fayllar ichidan ajratib olingan 
so’zlar 8168 sahifani tashkil etdi. Har bir sahifada 200 tadan so’z 
mavjud bo’lib, jami ishlatilgan so’zlar (turli grammatik shakllarda) 
1633600 tani tashkil etdi. Kompyuter yordamida bu so’zlarning 
qo’llanish chastotasi aniqlab chiqildi. Eng kamida 4 marta qo’llangan 
lug’aviy birlikka nisbatan faol so’z deb qaraldi va bunday lug’aviy 
birliklar lug’atga kiritish uchun tanlab olindi. Natijada bunday faol 
so’zlar tilimizda 15000 tani tashkil qilishi aniqlandi, shu asosda 
lug’atning so’zligi yaratildi hamda alifbo tartibi bilan muayyan 
leksemalarga izohlar yozildi.
1
Sh.Egamova Alisher Navoiy asarlari tilidagi qadimgi turkiy
leksikaning lingvostatistik tahlilini amalga oshirdi. Olib borilgan bu
lingvostatistik tahlil natijasida Navoiy asarlari tilida tahminan 1400 ga 
yaqin qadimgi turkiy va eski turkiy tilga taalluqli so’zlarning qo’llanishda 
davom etganligi aniqlandi. Ot turkumiga oid leksemalar yuqorida 
keltirilgan 1400 ta leksik birlikning deyarli 25,1 % ini, ya’ni 583 tasini 
tashkil qiladi. Sifat kategoriyasiga oid 116 ta qadimgi turkiy leksema
Navoiy asarlarida qo’llanishda davom etgan. Qadimgi turkiy tildagi son
turkumiga oid so’zlarning 44 tasi Navoiy asarlarida ham qo’llangan.
1