S. N. Yuldashev, X. M. Ibragimova, B. X. Fayziev mehnatni tashkil etish va

2.1-jadval
Xronoqatorning normal barqarorlik koeffitsienti
Ish usulining davom etish vaqti,
sekund hisobida
Bajarish usullari
Mashinada
Mashina va qo’lda
Qo’lda
5 gacha
6-15
16-30
30 dan yuqori
1,2
1,2
1,1
1,1
1,6
1,5
1,4
1,3
2,0
1,8
1,6
1,5
Xronometraj qatorining o’rtacha arifmetik qiymati aniqlanadi. Buning uchun
elementlar bo’yicha umumiy kuzatishning davom etish vaqtini haqiqatdagi
kuzatishlar soniga taqsimlanadi. O’rtacha qiymat har bir xronometraj qatori uchun
aniqlanadi.
Operativ vaqt aniqlanadi. Operativ vaqt o’rtacha arifmetik qiymatlarning
yig’indisidan tashkil topadi.
å
=
n
rt
o
op
t
t
1
'
Bu yerda: n – operatsiya elementlarini soni.
Operatsiyaning vaqt me’yori va mahsulot ishlab chiqarish me’yorini
aniqlaymiz. Bunda normativ bo’yicha ish o’rniga xizmat ko’rsatish va dam olish
vaqtlari berilgan bo’lsa, mahsulot ishlab chiqarish operativ vaqt orqali, keyin
operatsiyani bajarish uchun vaqt me’yori aniqlanadi.
2.7 Ish vaqtini fotografiya qilish
Ish vaqti fotografiyasi bu kuzatuvning keng tarqalgan turi bo’lib, uning
yordamida ishchining yoki texnologik jihozning ma’lum vaqt (to’liq ish kuni yoki
uning bir qismi) davomida barcha ishlarga: unumli va unumsiz harakatlarga sarflagan
vaqtini to’liq o’rganiladi.
Ish vaqti fotografiyasi asosan bekor turib qolishlarni, ularni keltirib
chiqarayotgan sabablarini aniqlash, ish vaqtining isrof bo’lishini qisqartirish yoki
bartaraf qilishga qaratilgandir. Ish vaqtidan foydalanish yaxshilash bilan bog’liq

---

103
bo’lgan mehnat unumdorligini o’stirish imkoniyatlarini qidirib topish va ularni ishlab
chiqarishga joriy etishda ish vaqti fotografiyasining ahamiyati kattadir. Shu bilan
birga ish vaqti fotografiyasi ma’lumotlaridan ish o’rniga xizmat ko’rsatish
normativlarini, dam olish, ishga tayyorgarlik ko’rish va uni yakunlash vaqtlari
normativlarini tekshirish uchun foydalaniladi. Ish vaqti fotografiyasi kuzatish
tayanchiga ko’ra ishchining ish kuni, texnologik jihozning ishlash va texnologik
jarayonning fotografiyasi deb ataladi. Mashina aralash qo’l mehnati, qo’l mehnatiga
asoslangan engil sanoat korxonalarida asosan ishchining ish kuni fotografiyasi
o’tkaziladi.
Kuzatish mo’ljallangan ishlarning soniga va ular mehnatining tashkil qilinishi
shakllariga ko’ra ish vaqti fotografiyasi bir necha turlarga bo’linadi:
a) yakka tartibda ish vaqtini fotografiya qilish;
b) guruhni fotografiya qilish;
v) o’z-o’zini fotografiya qilish;
g) marshrutli fotografiya qilish;
d) ommaviy fotografiya va boshqalar.
Yakka tartibda fotografiya qilish usulida birgina ish o’rnida bitta ishchi ustidan
kuzatuv olib boriladi. Guruhli fotografiyada esa kuzatuv alohida-alohida ish
o’rinlarida operatsiyalarni bajarayotgan bir guruh, ya’ni beshtagacha bo’lgan
ishchilar ustidan olib boriladi. Marshrutli fotografiya esa bir yoki bir guruh
ishchilarni muayyan marshrut bo’yicha aylanib yurib kuzatish yo’li bilan olib
boriladi. Ish vaqtini fotografiya qilish turlari quyidagi 2.2-rasmda ko’rsatilgan.