S. N. Yuldashev, X. M. Ibragimova, B. X. Fayziev mehnatni tashkil etish va

1-bosqich. Tayyorgarlik bosqichida quyidagilar bajariladi:
  - o’rganilayotgan ishlab chiqarish bo’linmasida ish o’rinlarining joylashganligi,
ishchilar soni ular mehnatini tashkil qilinishi shakllari, ish o’rinlariga xizmat
ko’rsatish va boshqalar bilan tanishish;
 - kuzatuvchi ishlab chiqarish bo’linmasida kuzatuv olib borishi uchun
marshrutlarni, ayniqsa aylanib yuradigan marshrutlarda esa qisqa yo’llarni belgilab
olishi;
  - marshrut yo’llarida kuzatuv natijalarini qayd etib olish uchun tayanch joylarni
tanlab olishi;
 - kuzatuv natijalarini aniq va to’g’ri bo’lishini ta’minlash uchun kuzatuv
ko’lamini, ya’ni o’rganilishi kerak bo’lgan harakatlar yoki momentlar sonini
aniqlash.
 O’rganiladigan momentlar soni – M matematik-statistika qonunlari asosida
chiqarilgan formula bo’yicha aniqlanadi.
 Barqaror ommaviy ishlab chiqarish jarayoni uchun momentlar soni
quyidagicha aniqlanadi:
2
2
100
)
1
(
2
×
×
-
×
=
R
K
K
M
 Barqaror bo’lmagan kichik seriyali va yakka ishlab chiqarish turida esa
momentlar soni quyidagicha aniqlanadi:
2
2
100
)
1
(
3
×
×
-
×
=
R
K
K
M

---

112
Bu yerda: K - ish bilan band bo’lish koeffitsienti. R - kuzatuvlar natijasida yo’l
qo’yilishi mumkin bo’lgan nisbiy xatolar miqdori, u 3
¸10% gacha belgilanadi.
 Ish bilan band bo’lish koeffitsienti ilgari o’tkazilgan kuzatuv ma’lumotlari
asosida belgilanadi.
 Kuzatuv ko’lami ya’ni momentlar sonini qayd qilish uchun zarur bo’lgan
aylanib chiqishlar soni aniqlanadi:
c
ayl
I
M
n
=
Bu  yerda:  n
ayl
– aylanib chiqishlar soni, I
c
– kuzatuvga jalb etilgan ishchilar
soni.
  Ish o’rinlarini ixtiyoriy vaqt oralig’ida emas, balki belgilangan vaqt oralig’ida
aylanib chiqish va ishchilarning harakatini qayd etish kerak. Shunga ko’ra bir aylanib
chiqish vaqti - t
ayl
 aniqlanadi.
ayl
kuz
ayl
n
T
t
=
Bu yerda: T
kuz
 – kuzatish vaqti yoki smenaning davomiyligi min.
2-bosqich. Kuzatuvni o’tkazish.
Kuzatuv kuzatuvchi tomonidan amalga oshiriladi. Kuzatuv natijalari kuzatuv
varag’iga harfiy ifoda yoki maxsus simvollar orqali yoziladi.
 Ishchilarning harakatlarini kuzatuv varag’iga yozishni osonlashtirish uchun
harakatlarni harflar bilan ifoda etiladi, kuzatuv varag’ining maxsus bo’limiga qabul
qilingan harakatlarni to’liq nomi yozib qo’yiladi, masalan OI – operativ ish, MM –
mashinani moylash, KQ – kech qolish va boshqalar. Kuzatuv varag’i 2.4-jadvalda
ko’rsatilganidek to’ldiriladi.