S. Y. Is kamov

0 ‘zlashtirish uchun savoltar
1. Yormani qanday turlarini bilasiz?
2. Yormani sifat ko‘rsatgichlarini aniqlash usullari.
3. Yormada qanday aralashmalar uchraydi?
4. Yorma turlari uchun qanday kattaiikda elaklar ishlatiladi?
44-ish. Yormada shaffoflik va toza mag‘iz miqdorini aniqlash
Darsning maqsadi. Shaffoflik tushunchasi bilan tanishish. 
Talabalarga yormaning shaffofligi va uning toza mag‘iz miqdorini 
aniqlashni o ‘rgatish.
Ishlash tartibi: shaffoflik deb dondagi tashqi p o ‘sti gul 
shaffoflari 
miqdorini olingan toza don namunasi og‘irligiga nisbatan 
foizda ifodalanishga aytiladi. Shaffof miqdori yorma ekinlari 
donlarining asosiy sifat ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Don 
shaffofligi qanchalik yuqori bo‘Isa, uning qiymati shunchalik past 
boTadi.

---

Shaffoflikni aniqlash uchun o ‘rtacha namunadan bo'lgich yoki 
qo‘lda suli, grechixa va sholi donidan 50 gr tariqdan 26 gr namuna 
ajratiladi. So‘ngra namunachadan begona va don aralashmalari, undan 
tashqari suli namunasidan mayda donlar (1,8x20 mm teshikli elakdan 
o ‘tgan) olib tashlanadi qolgan donlar aralashtiriladi va butun 
donlardan ikki namuna olinadi: grechixa va tariq uchun 2,5 gr suli va 
sholi uchun 5 grammdan.
Shaffoflikni aniqlash donlardagi shafFofhi qo'lda po‘st tozalagich 
yordamida olish bilan aniqlanadi. Donlardan olingan shaffoflar 0,01 
aniqlikda texnik torozilarda tortiladi va shaffoflar miqdorini foizda 
hisoblab chiqiladi. Don shaffofligiga ikki aniqlashning o‘rtacha 
arifmetik natijasi olinadi. Ikki paralel aniqlash o ‘rtasidagi farq 1 
foizdan oshmasligi kerak.
Grechixa shaffofligini aniqlash. Grechixaning shaffofligi faqat 
qo‘lda aniqlanadi. Shunda har biri 2,5 gr bo‘lgan ikki grechixa 
namunasini navbat bilan chinni idishchaga joylab, donlami 
maydalashiga yo‘l qo‘ymasdan, cho‘p bilan shaffoflar ajratiladi. 
Shaffof yaxshi ajratilishi uchun cho‘p yupqa temir to‘r bilan 
o ‘matiladi. Xuddi shunday to‘rni idishcha tubiga qo‘yiladi. Cho‘p 
bilan 40-60 marta harakat qilingandan keyin idishchadagi mahsulotni 
cho‘zinchoq 2,2x20 yoki 1,8x20 mm kattalikdagi teshikli labora­
toriya elagiga to'kiladi va shaffoflar elab olinadi. Agarda elakda pocsti 
tozalanmagan don uchrab qolsa, unda ular tozalanganlardan ajratib 
olinib, yana idishchaga joylanadi va tozalashni shaffof to ‘liq 
ajraguncha qaytariladi. Shaffoflami qo‘lda aniqlashni laboratoriya 
elagida amalga oshirish mumkin. Shu maqsadda uzunchoq 1,2x20 mm 
teshikli elak olinadi, uni tubi yuqoriga qaratib stolga qo‘yiladi, unga 
don namunasi joylanadi va donni barmoq bilan bosib shaffof 
ajratiladi. Ajratilagan shaffoflar (har bir namuna bo‘yicha) torti-ladi, 
o ‘rtacha arifmetik natija hisoblanadi va olingan namuna og‘irligiga 
nisbatan u foizda ifodalanadi. Topilgan kattalik grechixa shaffofligi 
ko'rsatkichi hisoblanadi. Aralashma bilan birga don og‘irhgidan 
shaffoflar 22% va toza mag‘izi miqdori 75% li grechixaning bazis 
sifati hisoblanadi.