S. Y. Is kamov

Mahsulotdagi quruq modda miqdorini aniqlash
Byuks raqami
Bo‘sh 
byuksning 
og‘irligi (A)
Byuksning 
ho‘l namuna 
bilan og'irligi
(B)
Byuksda 
qurigan 
namuna bilan 
og'irligi (V)
Quruq modda 
miqdori 
V-A 
B-A 
100%
Quruq moddani aniqlash uchun har bir byuks alohida tortiladi, 
hamda olingan hisob-kitob o‘rtacha arifmetik holatga keltiriladi. 
Olingan raqamni 100 dan ayirish mahsulotdagi mavjud suv miqdorini

---

(%) ko‘rsatadi.
2-vazifa. Eruvchan quruq moddalar miqdorini refraktometr 
yordamida aniqlash.
Suvda qanchalik ko‘p kimyoviy moddalar erigan b o ‘lsa, 
shunchalik ko‘p nur sinishi m a’lum. Masalan, qand miqdori olinsa, 
qanchalik bu modda m o‘l bo‘lsa, shunchalik yorug'lik sinishi k o ‘proq 
bo‘ladi. Yorug‘likni sinish ko'rsatkichi refraktometr asbobida 
olchanadi. Lekin bu moddalar albatta suvda erigan bo'lishi kerak, 
chunki qishloq xo‘jaligi mahsulotlarida suvda erimaydigan moddalar 
ham bo Madi. Shuning uchun refraktometr erimagan moddalar 
miqdorini aniqlamaydi.
Meva-sabzavotlaming kimyoviy tarkibida ko‘proq qand va suvda 
eriydigan boshqa quruq moddalar bo'lgani uchun bu soha mutaxas- 
sislariga refraktometr bilan ishlash juda qulay hisoblanadi.
Laboratoriya refraktometri tuzilishi quyidagicha (11-rasm);
11- asm. Refraktom etr:
1-asosi; 2-korpus; i-q u yi linzaning 
oynasi; 4-yoritgich; S-termometr; 6- 
yuqori linza oynasi; 7-limb; 8-twl- 
punkt o ’rnatish kaiiti tirqishi; <)- 
shkala; 10-okulyar; 11-okui-yami 
bunxh ushlagichi; 12-shtepsel; 13- 
nol-punktni tuzatish kalitL
13
Shtativga buralgan yapaloq korpus, tagida juda og‘ir oyoqli 
shtativ. Koфusning tepa qismida asosiy ikkita yerida prizmalar turadi. 
Prizmaning pastki qismi mustahkam o‘rnatilib, tepa qismi shamikda 
ochilib yopilishi mumkin, ular orasidagi bo'shliq 5-8 daqiqa davomida 
quritiladi. Bu bo‘shliqqa quruq moddasi aniqlanadigan suyuqlik 
quyiladi.
Qtiritislming birinchi daqiqalarida harorat ko‘tarilib mahsulotning 
namlik miqdori ko‘pligidan xaltachalar yorilib ketmasligi uchun 
uskunani yuqori plitasi ozgina ko'tarilib (1,5 sm) turiladi. Mahsulot 
turiga qarab quritish harorati va vaqti quyidagicha bo‘ladi (9-jadval).
Yorug‘lik oyna orqali prizmalardan o ‘tayotganida suyuqlikdagi

---

qiiruq modda miqdoriga qarab sinadi va okulyarga tushadi.
Laboratoriya refraktometri bilan ishlayotganda avval 20 °S 
haroratda ikki tomchi distillangan suv okulyarga quyiladi va uskuna 0 
raqamini ko‘rsatsa ishgatayyor hisoblanadi.
9-jadval