Сабзавот экинларидан мўттасил ва юқори ҳосил олиб туришда маҳаллий

2. Кўчатхоналар 
Кўчатхона-селекция даласининг маълум мақсадни мўлжаллаб селекция 
материали ўстириладиган бир қисмидир. Кўчатхоналар уларда олиб 
бориладиган селекция ишининг табиати жиҳатидан бир-биридан фарқ 
қилади. Уларда ўсимликлар изчиллик билан парвариш қилиб, тарбиялаб 
борилади, танлаб олинади, баҳоланади ва кўпайтирилади. Сабзавот экинлари 
селекциясида энг асосий кўчатхоналар: дастлабки материал ѐки селекция 
материали кўчатхонаси, қонтрол кўчатхона, қонкурс синови ѐки станцияда 
нав синаш кўчатхоналаридир. 
Ҳар бир кўчатхона доирасида селекция материали баъзан бир мунча майда 
қисмларга бўлинади. Масалан, дастлабки материал кўчатхонасида коллекция 
участкаси ва дурагай участкалари ажра- тилади. Бошқа кўчатхоналарда 
селекция материали селекция ишининг йўналишига мос равишда қисмларга 
бўлинади (тез пишарлиги, саклашга яроқлилиги ва бошқаларни назарда 
тутиб). 

---

Дастлабки материал 
кўчатхонаси. Бу кўчатхонада селекция 
жараѐнининг б.иринчи босқичи учун материал - дастлабки популяциялар 
етиштирилади. Дастлабки материал кўчатхонасида коллекция участкаси ва 
дурагайлар ушеткалари бўлиши мумкин. Коллекция участкасида жайдари ва 
селекция навлари уларни ўрганиш ва танлаш учун ўстирилади, бунда улар 
қайтарикҳарсиз айрим делянкаларда ѐки намуналари бир нечтадан қилиб, бир 
делянкада жойлаштирилади. Баъзан экин икки қайтарикка бўлинади. 
―Сабзавот экинлари селекцияси, нав синови ва дастлабки урунцунослигида 
делянкалар ва экиш схемалари. Параметрлари‖ деган ОСТ 4671-78 га 
мувофиҳ делянкаларнинг майдони ниѐз ва сабзи yiyi 0,3-1,5, нўхат yiyn - 0,3-
3, бодринг учун - 2-5, эртанги ҳарахМ учун - 3,5-7,5, кечки карам yiyi - 5-15, 
итузумдошларга мансуб экинлар учун - 10-15 кв. м бўлиши керак. Габитуси 
жиҳатидан ихчам ўсимликлар (ниѐз, редиска, сабзи ва бошқалар)нинг 
намуналарида 150-200 туп, йирик ўсимликлар (бодринг, помидор, карам) 
нинг намуналарида эса, 50-100 туп ўсимлик бўлади. 
Дурагайлар участкасида чатиштиришга мўлжалланган ўсимликлар, 
биринчи ва иккинчи дурагай авлод ўсимликлари, мутагенлар билаи ишлов 
бериб олинган ѐки иолиплоидлаш натижасида етиштирилгаи популяциялар 
хдмда ѐпиасига танлащца ҳосил қилипган, булгуси популяцияларнинг 
аждодларини етиштириб чиқаришга мўлжалланган навлар ўстирилади. 
Синчиклаб ўрганиш асосида уруплари йиғиладиган éKií уруғлик қисмлари 
олиб куйилациган энг қимматли ўсимликлар ажратиб олинади. Ўзидан 
чанпланадиган ўсимликлар хусусида биринчи авлод дурагайларини тахдил 
қилиш учун 100-150 тун ўсимлик кифоя, четдан чанпланадиган ўсимликлар 
хусусида эса, анча кўп ўсимлик керак бўлааи; иккинчи авлод 
дурагайларининг таҳарши учун бир неча минг Тупдан иборат популяциялар 
бўлиши зарур. Намунада ўсимликларнинг сони кўп бўлса, бунда унга атаб 
бир нечта делянка ажратилади. 
Дастлабки материал кўчатхонасининг иккала участкасида ўсимликлар 
ривожланишидаги фазаларининг бошланиш вақти, етилиши- нинг муддати ва 

---

нечоғлик бараварлиги ҳисобга олинади, ўсимликларнинг хосилдорлиги, 
ҳосилининг товар сифатлари, касалликлар ва зараркунандалардан қанчалик 
зарарланиши аниқданади. Ўсимликларнинг белгиларига асосан субъектив 
усуллар билан, яъни беш ѐки уч балли шкала бўйича куз билан қўриб туриб ѐ 
бўлмаса, органолентик йўл билан, чунончи дегустация қилиш йўли билан 
баҳо берилади. Фақат жуда қимматли иамуналар хусусидагина уларнинг энг 
мух.им белгиларини ҳисобга олиш, улчаш ва тарозида тортиб кўриш 
усуллари қўлланилади. 
Дастлабки материал кўчатхонасида стандарт навлар 10-20 намунани 
оралаб жойлаштирилади. Белгиларни баколанща олинган натижаларни 
солиштириб қўриб, селекция кўчатхонасига топшириш учун энг яхши 
намуналар ажратиб олинади. Четдан чангланадиган бир йиллик 
ўсимликларда улар четдан чангланадиган бўлгани учун танлаш ишлари 
ўтказилмайди, лекин ажратиб олинган энг яхши намуналар келаси йили 
селекция кўчатхонасига экилади-да, шу ерда булгуси аждод ўсимликларни 
танлаб олинади. Икки йиллик ўсимликларнинг ажратиб олинган энг яхши 
намуналари, уларнинг унча қимматли бўлмаган намуналар билан четдан 
чангланишига йўл куймаслик yўiyii, изоляция Қилинган иккинчи 
участкаларга экилади.