Sadikov A. N

m
N
ta diod zarur bo‘ladi. Matritsaning diodlari soni bunday bo‘lgan 
holatda, har bir trigger “Q” va “Q” chiqishlari orasida ulangan ekvivalent 
qarsxiliklar soni ortadi. Bu esa triggerlar chiqishidagi «1» signal potensialining 
shunday o‘zgarishiga olib keladiki, endi bu signalni «1» deb qabul qilib bo’lmaydi, 
ya’ni taqsimlagich ishga yaroqsiz bo‘lib qoladi. Besh yoki undan ortiq triggerlari 
bo‘lgan hisoblagichlardan foydalanuvchi taqsimlagichlarning ishga yaroqliligini 
ta’minlash uchun bosqichli matritsalardan foydalaniladi. 
Bosqichli matritsa qo‘llaniluvchi taqsimlagichning ishlash prinsipini ko’raylik. 
Agar 20.2-rasmda ko‘rsatilgan «
T
чиқ
» zanjirini «T
кир
» zanjiri bilan ulasak (punktir 
bilan ko‘rsatilgan), ikkilik hisoblagich beshta triggerdan iborat. U holda triggerlar 
1T va 2T (20.3-rasm) raqamlarini mos holda 4T va 5T (qavs ichida ko‘rsatilganidek) 
deb almashtirish lozim. 
Hisoblagich triggerlari ikki guruhga bo‘linadi. Birinchi guruhga triggerlar 1T, 
2T, 3T kiritilgan va ularga birinchi bosqichning birinchi matritsasi (20.3-rasmda 
A1÷ A8 elementlarga qarang) ulanadi. Uning birinchi qismi matritsa 
24
2
3
3
1



m
N
ta dioddan iborat bo‘ladi. 
Ikkinchi guruhda trigger 4T, 5T lar kiritilgan bo‘lib, ularga birinchi bosqichning 
ikkinchi matritsasi ulanadi (20.3-rasmda «YOKI»-«YO‘Q» elementlariga qarang). 
Uni qisman ikkinchi matritsa deyish mumkin. Qisman ikkinchi matritsa 
8
2
2
2
2



m
N
ta diodlardan iborat bo‘ladi. Triggerlar 1T, 2T, 3T ning taktli 
chiqish bo’yicha (20.2-rasmda « T
чиқ
») chastotani 1:8 nisbatda bo‘luvcxiligini 

---

hisobga olgan holda ikkinchi qisman matritsaning chiqish zanjirlarini 0,8,16,24 deb 
raqamlash lozim (20.3-rasmda qavs ichida ko‘rsatilgan). 
Taqsimlagichning ikkilik hisoblagichi triggerlariga yuklamani faqat birinchi 
bosqich matritsalari hosil qiladi va ularning diodlari soni unchalik ko‘p bo‘lmagani 
uchun, hisoblagichning ishga yaroqliligi ta’minlanadi. 
Chiqish zanjirlarini hosil qilish uchun birinchi bosqich qisman matritsalar 
chiqish zanjirlari signallarini moslashtirish lozim, 6 uning uchun ikki kirshiga 
mo’ljallangan «VA» elementini qo’llash mumkin. Bu kirishlardan biri birinchi 
qisman matritsaning chiqishiga, ikkinchisi esa ikkinchi qisman matritsaning 
chiqishiga ulanishi kerak. Mantiqiy operatsiya «VA» barcha elementlari kirishlari 
bilan qisman matritsalarga ulangan bo‘lib, taqsimlagichning ikkinchi bosqich 
matritsasini tashkil etadi, mantiqiy element «VA» ga kiruvchi diodlar esa bo’luvchi 
diodlar deb ataladi. Umuman, ikki bosqichli matritsani hosil qilish uchun zarur 
bo‘lgan diodlar sonini quyidagi formula bo’yicha aniqlash mumkin: 
)
n
n
(
n
n
ст
д
n
n
М
М
М
М
2
1
2
1
2
2
2
2
2
1
2
2
1








. 
Bunda 
)
n
n
(
ст
М
2
1
2
2
2



– ikkinchi bosqich matritsasi qurilmasi zarur 
bo‘lgan diodlar;
n
1 
– hisoblagichning birinchi guruhdagi triggerlar soni; 
n
2 
– hisoblagichning ikkinchi guruhdagi triggerlar soni. 
Agar n
1 
=3 va n
2
= 2 bo’lsa, hisoblashlardan 
д
М = 96 ekanligi ko‘rinadi, bir 
bosqichli matritsa bo‘lganda 
160

m
N
ga teng edi. Shuning uchun temir yo’l 
sohasidagi texnik adabiyotlarda ikki bosqichli matritsaning diodlari soni 
qisqartirilgan matritsa deb ham ataladi.