Salomatligi xizmati

PATOLOGIK ANATOMIYaSI 
Covid-19 infekstiyasini boshidan o’tkazgan bemorlarda morfologik 
o’zgarishlar kasallikning og‘irligi va davriga qarab ҳar xil ko’rinishda bo’ladi. 
Kasallikning dastlabki davrida (eksudativ davr) alveolalar jaroҳatlanishi, o’tkir 
bronxeolit, alveolararo to’qimaning yallig‘lanishi, shish (otek) intersastial 
to’qimaning gemorragik suyuqlik bilan to’lishi kuzatiladi. Makroskopik ko’rilganda 
o’pka to’q qizil rangda, qonli bo’ladi, o’pka qalinlashadi. O’pkaning vazni oshadi. 
Gistologik tekshirishda xarakterli gistologik o’zgarishlar kuzatiladi, mayda 
tomirlarda trombozlar qayd qilinadi. 
Alveola va bronxiolalardagi epitelial ҳujayralarning yallig‘lanishi oqibatida 
jalin membranalarda fibringa boy suyuqlik yig‘iladi. Shu bilan birga o’lgan epiteliy 
ҳujayralar bilan birga fibroz to’qimasi o’pkani qamrab oladi. Fibrozlar 
alveolalarning va mayda bronxlarning ichida va tashqi intersestial bo’shliqni 
egallaydi (fibrozli alveolit, fibrozli bronxeolit, fibrozli pnevmoniya). Fibrozlar 
keyinchalik granulyastion to’qimaga aylanadi, o’pkaga ҳavo kirish to’xtaydi. O’pka 
alveolalari, bronxlardagi epiteliylar nekrozga va metoplazmaga uchraydi.

---

17 
Xujayralar va to’qimalardan gialuron kislotasini chiqarib yuborishi va ular bilan 
alveolyar bo’shliqni to’ldirishi va alveolalarda gaz almashinuvining buzilishi bilan 
ҳujayralararo to’qima va o’pka tomirlari devorlariga zarar etkazadi (o’pkada muzli 
shisha) va o’pkaning mayda tomirlarida tromlar paydo bo’ladi. 
 
COVID-19 EPIDEMIOLOGIYaSI 
Covid-19 ning epidemiologiyasi ҳozirgi kunda o’rganilayapti. Birinchi bo’lib 
ushbu infekstiya Xitoy Xalq Respublikasida qayd etildi (XXR) va ushbu davlatning 
barcha ҳududlariga tarqaldi. Ushbu infekstiyaning epidemik o’chog‘i Xubey 
provinstiyasi ҳisoblanadi. 2020 yanvar oyining oxirlarida ko’pgina mamlakatlarda 
XXRga borib kelgan shaxslar orasida kasallik qayd qilina boshladi. Fevral oyining 
oxirlarida epidemiologik vaziyat Janubiy Koreyada, Eronda va Italiyada 
yomonlashdi, keyinchalik esa ushbu vaziyat dunyoning ko’pgina mamlakatlarida 
kuzatildi.
Ushbu pandemiyaning birlamchi kasallik manbai aniqlangani yo’q. XXR Uxan 
(Xubey provinstiyasi) shaҳrida qayd etilgan birinchi kasallik so’rab surishtirilganda, 
bemor bozordan dengiz baliqlari, ekzotik ҳayvonlar go’shtini (ilon, ko’r shapalak, 
pangolitlar) pishirmasdan, yarim pishirilgan ҳolda iste’mol qilganligi aniqlandi.
Covid-19 infekstiyasining epidemiya va pandemiya shaklida kechishiga 
quyidagi omillar sabab bo’ladi. 
1. Aҳolining zichligi 
2. Aҳolining migrastiyasi (chet elga chiqib kelishi) 
3. Aҳoli yashaydigan xonalar va maydonlarning sanitariya-gigiena ҳolatining 
yomonligi. 
4. Aҳolining uch nafar va undan ortiq ҳolda bir joyga yig‘ilishi (to’ylar 
o’tkazish, konstertlarda, san’at saroylarida aҳolining yig‘ilishi, umumiy ovqatlanish 
xonalariga bir vaqtda yig‘ilish) 
5. Bolalarning bog‘chalarga va maktablarga borib guruҳlar va sinflarda 
yig‘ilishi. 

---

18 
6. Oliy va o’rta ta’lim institut va universitetlarida, kollejlarda ta’lim olayotgan 
talabalarning bir joyda yig‘ilishi. 
7. Epidemiya kuzatilayotgan vaqtda fuqarolar to’ylar va ma’rakalar o’tkazishi. 
8. Epidemiya kuzatilayotgan vaqtda fuqarolarning masjidlarga, senagoglarga, 
cherkovlarga borishi. 
9. Oilaviy poliklinika va shifoxonalarda koronavirus bilan kasallangan 
fuqarolarni tashxis qo’ymasdan qabul qilish va davolash. 
10. Shaҳarlarda va viloyat ҳududlarida maxsus ruxsatnomasi bo’lmagan 
shaxsiy avtomashinalarda odam olib yurish. 
11. Chet eldan kelayotgan o’zbekiston va chet el fuqarolarni tekshiruvdan 
o’tkazmasdan turib shaҳarga kiritish. 
Ushbu omillar Covid-19 infekstiyasining keng tarqalib epidemiyaga va 
pandemiya shakliga o’tishiga sabab bo’ladi. 
Ҳozirgi paytga (2021 yil aprel) kelib ushbu kasallik dunyoning 213 dan ortiq 
mamlakatlarida qayd qilingan.
Butun dunyoda Covid-19 bo’yicha epidemiologik vaziyat 2021 yil 24 aprel 
xolatiga ko’ra: 
Kasallanganlarning umumiy soni – 146 253 173 nafar;
O’lganlar – 3 099 626 nafar.